Leah Avery – Teesside University, UK.

Cukrzyca typu 2 uważana była za schorzenie postępujące, z nieuchronną koniecznością stosowania insulinoterapii, jednak badania dotyczące zmiany stylu życia podważają tę pesymistyczną prognozę. Częstość występowania cukrzycy typu 2 stale wzrasta, w związku z czym rośnie również liczba doniesień z badań naukowych potwierdzających istotną rolę diety i zmiany sposobu odżywiania w skutecznym radzeniu sobie z tym schorzeniem.

Podejścia dietetyczne zasadniczo można  podzielić na dwa nurty. Pierwszy z nich, koncentruje się na tym, co jemy, na ilości spożywanych węglowodanów, optymalizacji  metabolizmu i kontroli glikemii poprzez powolną i stałą utratę masy ciała. Drugie podejście koncentruje się na  znacznym ograniczeniu ilości dostarczanych kalorii w celu szybkiej utraty wagi (dieta niskokaloryczna).

1. Dieta niskowęglowodanowa

Wcześniejsze zalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą 2 typu wskazywały na konieczność prowadzenia diety o niskiej zawartości cukru prostego z dużą ilością pokarmów bogatych w węglowodany złożone, co opierało się na przekonaniu, że te pokarmy uwalniają stopniowo cukier do krwi. Obecnie wiemy, że wiele pokarmów bogatych w węglowodany uwalnia cukier do krwi szybciej niż pokarmy zawierające dużo cukru prostego. Jednak wiele osób z cukrzycą typu 2 nadal stosuje podejście niskocukrowe/wysokowęglowodanowe, pomimo, że uniemożliwia ono dobrą kontrolę glikemii.

Aktualne dane wskazują na potrzebę wspierania osób z cukrzycą typu 2 w ograniczaniu węglowodanów poprzez rozwijanie umiejętności dokonywania alternatywnych wyborów żywieniowych. Wymaga to wiedzy na temat produktów spożywczych zawierających duże ilości węglowodanów i pomiaru ich spożycia w ciągu dnia (ta praktyczna strategia jest określana mianem samokontroli). Kolejnym krokiem jest wspieranie pacjenta w ograniczaniu przyjmowania węglowodanów poprzez wyznaczanie celów oraz opracowywanie planów działania (Kiedy, gdzie i jak ograniczy się spożywanie pokarmów o wysokiej zawartości węglowodanów) i radzenia sobie z problemami (Co zrobię w sytuacji napotkania przeszkody), co pozwoli pokonać bariery (np. pokusę zjedzenia bogatej w węglowodany przekąski w pracy) w spożywaniu mniejszej ilości pokarmów o wysokiej zawartości węglowodanów. Wzrosła ilość danych  potwierdzających efektywność podejścia opierającego się na  ograniczeniu węglowodanów w diecie (w konsekwencji – do utraty wagi) w leczeniu cukrzycy typu 2, przy jednoczesnym wskazaniu, że podejście niskowęglowodanowe jest skuteczniejsze niż dieta o umiarkowanej zawartości węglowodanów

Każdy pacjent jest inny, co stanowi wyzwaniem w ustalaniu planu optymalnego spożycia węglowodanów i związanych z tym wyborów żywieniowych. Na przykład, mamy swój indywidualny poziom tolerancji węglowodanów, który oznacza ile węglowodanów możemy spożyć, zanim wpłynie to negatywnie na naszą wagę i kontrolę glikemii. Indywidualny próg tolerancji tkanki tłuszczowej działa w podobny sposób, tzn. niektóre osoby z cukrzycą typu 2 muszą znacznie zredukować masę ciała, aby skutecznie kontrolować poziom glikemii, podczas gdy inne mogą osiągnąć optymalny poziom glikemii przy mniejszej utracie wagi. Co więcej, u niektórych osób cukrzyca 2 typu rozwija się przy znacznie niższym wskaźniku masy ciała niż u innych, a indywidualny próg tkanki tolerancji tkanki tłuszczowej może częściowo wyjaśnić to zjawisko. Miejsce, w którym w organizmie pacjenta przechowywany jest tłuszcz (tj. głównie wokół narządów lub w konkretnych miejscach ciała) oraz jego osobiste progi tkanki tłuszczowej mogą pomóc w zrozumieniu niektórych z różnic w efektach stosowania diety. Mogą również pomóc wyjaśnić różnice w działaniu diety. Warto informować o tym zjawisku pacjentów, by wyjaśnić im, dlaczego wybrane przez nich podejście może nie być skuteczne w ich przypadku.

2. Podejście oparte na diecie niskokalorycznej

Dieta niskokaloryczna może stanowić punkt zwrotny dla osób ze świeżo (do 6 lat) zdiagnozowaną cukrzycą typu 2. Dieta niskokaloryczna powoduje szybką utratę masy ciała w celu osiągnięcia remisji cukrzycy typu 2 (tj. stanu bezcukrzycowego i brak konieczności stosowania leków hipoglikemizujących). Polega na zastosowaniu płynnej niskokalorycznej diety (przez 12 do 20 tygodni), której celem jest utrata wagi o 15 kg. Po tym okresie następuje ponowne wprowadzenie pokarmów stałych do diety (na ok. 2 do 8 tygodni) oraz wsparcie behawioralne ze strony pracownika służby zdrowia (np. pielęgniarki) ukierunkowane na utrzymania redukcji wagi. W przeprowadzonym na dużą skalę badaniu skuteczności tej diety stwierdzono, że prawie połowa uczestników osiągnęła remisję cukrzycy po roku. Ostatnio opublikowane wyniki badania wykazały, że efekty te mogą się utrzymać przez następne 2 lata.

Ale która dieta jest bardziej skuteczna? Odpowiedź jest dość prosta: ta, której pacjenci mogą przestrzegać i która najlepiej na nich działa. Pacjenci będą mieli osobiste preferencje i nastawienie wobec różnych rodzajów diety, co uwarunkowane jest ich motywacją do utraty wagi. Niektórzy, by szybko schudnąć i uniknąć przejścia na insulinoterapię, preferować będą  dietę niskokaloryczną, a początkowa faza planu dietetycznego pozwala uniknąć konieczności zastanawiania się nad wyborem produktów spożywczych i przygotowywaniem posiłków. Inni mogą preferować podejście niskowęglowodanowe, ponieważ chcą nauczyć się gotować zdrowe posiłki, stopniowo tracić na wadze i na dłużej zmienić sposób odżywiania się. Takie podejście oznacza również spożywanie posiłków w całości, a nie produktów płynnych.

W jaki sposób lekarze mogą określić właściwe podejście dietetyczne dla pacjentów z cukrzycą typu 2 i zapewnić im odpowiednie wsparcie w późniejszym okresie?

 Zalecenia praktyczne

1. Ważne jest, by lekarze ułatwiali, a nie instruowali w zakresie wyboru diety. Unikaj mówienia pacjentom, które podejście żywieniowe będzie dla nich lepsze. Spróbuj rozumieć ich motywację do utraty wagi, doświadczenia z przeszłości, preferencje dotyczące sposobu odżywiania się oraz bariery utrudniające zmianę diety.
2. Dostarcz pacjentom informacji opartych na dowodach naukowych, aby pomóc im zrozumieć, co będą musieli zrobić/czego się nauczyć w przypadku wybranej diety (np. informacje z portalu Diabetes UK na temat diety niskokalorycznej i niskowęglowodanowej). Przekaż szczegółowe informacje na temat specyfiki planu żywieniowego, w tym potencjalnych skutków ubocznych, jakich mogą się spodziewać, a także wiedzy i umiejętności, które należałoby nabyć, aby odnieść sukces.
3. Zadawaj pytania otwarte, by ustalić preferencje pacjenta co do diety, motywację do utraty wagi oraz bariery w zaangażowaniu się w zmianę zachowań żywieniowych:

• Która forma diety bardziej Panu/Pani odpowiada?
• Co chciał(a)by Pan/Pani osiągnąć dzięki utracie wagi?
• Co mogłoby przeszkodzić w przestrzeganiu wybranej diety?

4. Zachęcaj pacjentów do szukania wsparcia społecznego, ze strony partnera, członka rodziny lub przyjaciela, który mógłby udzielić im emocjonalnego i praktycznego wsparcia.
5. Stosuj pozytywne wzmocnienia, gdy będzie to korzystne dla pacjenta. Przekazuj pozytywne informacje zwrotne dotyczące wszelkich wysiłków by zmienić dietę podejmowanych przez pacjenta (np. opracowanie szczegółowego planu nowej diety), podkreślaj wszelkie sukcesy (tj. rzeczywiste zmiany w diecie dokonane w ciągu ostatnich kilku dni lub tygodni), udzielaj pozytywnych komentarzy dotyczących korzystnego wpływu dokonanych zmian na masę ciała i kontrolę glikemii (tj.  wymiernych zmian).

 

[Przetłumaczone przez Zuzannę Kwissę-Gajewską i Ewę Gruszczyńską]