Aïna Chalabaev, Grenoble Alpes University, Francja
Jak wspomniano w poprzednim poście, korzyści zdrowotne płynące z regularnej aktywności fizycznej dla osób w wieku 65 lat i starszych są dobrze udokumentowane. Światowa Organizacja Zdrowia określiła jasne wytyczne dotyczące ilości i rodzaju aktywności związanej z korzyściami zdrowotnymi. Jednak osoby starsze nadal stanowią jedną z najmniej aktywnych grup na świecie.
Ograniczenia uniwersalnych interwencji
To pokazuje, że podnoszenie świadomości na temat korzyści płynących z aktywności fizycznej nie wystarczy; konieczne jest zniwelowanie rozbieżności między intencją a zachowaniem. Naukowcy zajmujący się psychologią zdrowia opracowali szereg technik promujących zdrowe zachowania, opartych na solidnych podstawach teoretycznych. Jednak niektóre techniki skuteczne u młodszych dorosłych mogą być nieskuteczne – a nawet szkodliwe – dla osób starszych, co podkreśla potrzebę odpowiedniego dostosowywania podejść.
Ageizm: Ukryta bariera dla aktywności fizycznej
Ageizm to bariera specyficzna dla osób starszych. Obejmuje stereotypy (czyli przekonania), uprzedzenia (czyli ustosunkowania emocjonalne) i/lub dyskryminację (czyli zachowania). Chociaż stereotypy mogą być również pozytywne, zazwyczaj mają jednak negatywny charakter, a trend ten nasilił się w XX wieku. Takie stereotypy przyczyniają się do dyskryminacji. Około 35% dorosłych w wieku 65+ zgłasza, że doświadcza dyskryminacji w życiu codziennym, a co siedemnasty dorosły w wieku 50+ doświadcza jej w opiece zdrowotnej.
Pracownicy ochrony zdrowia często są edukowani na temat procesu starzenia się przez pryzmat chorób i schyłkowego etapu życia. To, w połączeniu z codziennym kontaktem ze schorowanymi osobami starszymi może wzmacniać postawy ageistyczne. Aby temu przeciwdziałać, interwencje przedstawiają dane niezgodne ze stereotypem (na przykład dotyczące odsetka seniorów, którzy angażują się w wolontariat, pracują lub rozwijają nowe umiejętności). Wspierają one również kontakt międzypokoleniowy w celu zmiany percepcji, czyli stymulują znaczące interakcje między osobami z różnych pokoleń, zwłaszcza między młodszymi i starszymi.
Oprócz bycia dyskryminowanymi, osoby starsze mogą same internalizować stereotypy związane z wiekiem. Zespół Becci Levy zaproponował model, w którym stereotypy nabyte we wcześniejszym okresie życia kształtują postrzeganie siebie, zdrowie i długowieczność osób starszych. Na przykład, młodzi dorośli z negatywnymi stereotypami dotyczącymi wieku są bardziej narażeni na wystąpienie incydentu sercowo-naczyniowego po 30 latach. Tę kluczową rolę poglądów na temat starzenia się można wyjaśnić ich oddziaływaniem na zachowania zdrowotne – osoby z pozytywnym nastawieniem do własnego starzenia się z większym prawdopodobieństwem pozostają aktywne i utrzymują nawyki prozdrowotne.
Interwencje mające na celu zwalczanie ageizmu i jego skutków
W kilku badaniach testowano sposoby promowania pozytywnego postrzegania starzenia się, zwłaszcza w odniesieniu do aktywności fizycznej. Na przykład Beyer i in. (2019) przeprowadzili randomizowane badanie z udziałem 84 nieaktywnych osób starszych (średni wiek ~77 lat). Jedna grupa otrzymywała standardową dostosowaną do wieku aktywność fizyczną (DAF), druga otrzymywała DAF wraz z modułem poświęconym postrzeganiu siebie. Moduł ten w ciągu 12 tygodni obejmował cztery sesje koncentrujące się na podważaniu stereotypów, zdobywaniu wiedzy o starzeniu się i modyfikowaniu negatywnego postrzegania siebie. Grupa interwencyjna zgłosiła bardziej pozytywne postrzeganie starzenia się i poprawę zdrowia psychicznego.
Jeszcze subtelniejszą konsekwencję stereotypów zidentyfikowano w badaniach eksperymentalnych. Pokazują one, że wystawianie osób starszych na negatywne stereotypy podczas testów klinicznych osłabia wykonywanie zadań wymagających pamięci lub siły chwytu. Jedno z badań wykazało, że aktywowanie tożsamości „osoby starszej” zmniejsza siłę chwytu o prawie 50%. Aktywacja ta może następować subtelnie – poprzez interakcje z młodszymi pracownikami systemu ochrony zdrowia, podawanie wieku w formularzach tuż przed testem klinicznym lub informowanie o testowaniu zdolności zależnych od wieku. Wyzwaniem dla pracowników opieki zdrowotnej jest zatem zapewnienie środowiska klinicznego wolnego od sygnałów związanych z ageizmem, na przykład poprzez unikanie proszenia osób starszych o podanie wieku przed wykonaniem testu klinicznego.
Ogólnie rzecz biorąc, zwalczanie ageizmu wymaga połączonych wysiłków: podnoszenia świadomości i zmiany poglądów społecznych, a jednocześnie umożliwienia seniorom zmiany własnego postrzegania starzenia się. Aby osiągnąć ten cel, kluczowe są interwencje oparte na rzetelnej wiedzy naukowej.
Praktyczne zalecenia
- Aktywnie analizuj swoje przekonania dotyczące osób starszych i bądź na bieżąco z wiedzą naukową, aby nie formułować błędnych twierdzeń.
- Zastanów się, jak możesz włączyć pozytywne informacje na temat starzenia się do konsultacji, podkreślając, że osoby starsze nadal mogą nabierać sił i uczyć się nowych umiejętności.
- Wspomnij, jak pozytywne poglądy na temat starzenia się wspierają długoterminową aktywność i zdrowie.
- Unikaj negatywnych sygnałów związanych z wiekiem, takich jak określanie testu jako „wrażliwego na wiek” lub porównań z osobami młodszymi.
- Zachęcaj starszych pacjentów do udziału w programach międzypokoleniowych, w których młodsi i starsi dorośli współpracują przy tych samych zadaniach.
Przetłumaczone przez:
Zuzannę Kwissę-Gajewską & Ewą Gruszczyńską
