António Labisa Palmeira, CIDEFES – Universidade Lusófona, Portugal; ISBNPA Executive Director  

Długotrwała motywacja do zachowań związanych ze zdrowiem może mieć różne źródła. Naukowcy behawioralni wciąż próbują je połączyć. Na przykład, biegam prawie codziennie i robię to od ponad 30 lat. Jak i dlaczego udało mi się utrzymać tą aktywność. 

Daniel Kahnemann zasugerowałby, że w grę wchodzą dwa systemy motywacyjne: system 1, który obejmuje instynkty i emocje, oraz system 2, który jest celowy i świadomy. Mógłby on twierdzić, że system 2 skłania mnie do biegania, ponieważ jestem świadoma/y korzyści zdrowotnych płynących z ćwiczeń. Z drugiej strony Ed Deci może zasugerować, że mam wewnętrzną motywację do biegania i robię to, ponieważ jest to zgodne z moimi wartościami i z własnym Ja, a także dlatego, że sprawia mi to przyjemność.

Która z tych opinii jest prawidłowa? Twierdzę, że obie, a także, że kilka innych teorii może mieć kluczowe znaczenie w wyjaśnianiu zachowania. Jak te teorie współpracują ze sobą i jak możemy je wykorzystać w codziennej praktyce? Na przykład, w jaki sposób systemy 1 i 2 mogą skutecznie dzielić się informacjami między sobą? Dzięki zrozumieniu tych mechanizmów możemy pomóc pacjentom w dążeniu do podtrzymania zdrowych zachowań.

Będę przekonywał, że motywacja wewnętrzna odgrywa rolę w tej dyskusji, a do zgłębienia tej idei wykorzystam historię Haidta o słoniu i jeźdźcu. Metafora Haidta zgadza się z modelem podwójnego przetwarzania przedstawionego powyżej, zgodnie z którym Słoń to nasz system 1, napędzany fizjologicznie, instynktownie wpływający na zachowanie i wykorzystujący ukryte (podświadome) informacje. Jeździec to nasz system 2, kierujący się wadami i zaletami, wykorzystujący jawne (świadome) informacje.

Gdy Jeździec jest zdezorientowany co do tego, która informacja jest najlepsza, Słoń wkracza do akcji i instynktownie robi swoje. Na przykład, ponieważ Słoń wyewoluował w erze niedoboru, będzie namawiał Cię do wykorzystania każdej okazji, aby jeść wysokokaloryczne potrawy lub ograniczyć wysiłek fizyczny do minimum. Dziś, w erze obfitości, jest to problematyczne, ponieważ Jeździec jest przytłoczony sprzecznymi informacjami na temat tego, jak kierować zachowaniami zdrowotnymi. Pomyśl tylko, jak wiele różnych diet jest dostępnych… Ten nadmiar informacji przyczynia się do rozwoju niezdrowych nawyków, takich jak przejadanie się i brak aktywności fizycznej. 

Nawyki są automatyczną reakcją na odpowiednie sygnały i odgrywają fundamentalną rolę w behawioralnych zachowaniach związanych z odżywianiem i aktywnością fizyczną. Na przykład, podejmując ponad 220 decyzji dziennie dotyczących samego jedzenia, lepiej wykorzystać nawyki, aby uniknąć paraliżu decyzyjnego (tj. braku decyzji ze względu na mnogość dostępnych opcji) i zjeść cokolwiek, nawet jeśli nie jest to najzdrowszy wybór.

Nasuwa się więc pytanie, jak możemy stworzyć zdrowsze nawyki?

Moim zdaniem, cyfrowe urządzenia medyczne mogą pomóc nam w tworzeniu zdrowszych nawyków. Na przykład, w ramach projektu NoHoW, nasza grupa opracowała aplikację, która łączyła się ze smartwatchami i innymi urządzeniami mobilnymi, które nieustannie zbierały dane o “słoniowych” (tj. cielesnych) stan organizmu. Następnie aplikacja udostępniała te informacje użytkownikom. W rezultacie Jeździec zyskał nowy zasób: dane o samokontroli, pochodzące ze stanów ciała. Zasób ten może być wykorzystany do wzbogacenia procesów samoregulacji i motywacji do podejmowania zdrowszych zachowań. 

Oferowanie Jeźdźcowi dostępu do informacji z pierwszej ręki na temat tego, czego doświadcza Słoń, daje ludziom możliwość tworzenia powiązań pomiędzy własnymi zachowaniami a ich wartościami, przekonaniami i celami. Na przykład, kiedy biegam, moje ciało Słonia mówi mi, że czuję się silny i pełen energii. Następnie, gdy sprawdzam smartwatch po biegu, widzę, że zrobiłem 10 000 kroków w ciągu dnia. W tym przypadku mój Jeździec czuje, że panuje nad sytuacją, ponieważ Słoń i Jeździec działają w tym samym kierunku, a mój umysł łączy poczucie siły i energii ze zrobieniem większej ilości kroków. Wzmacnia to ten wzorzec zachowania. 

Powiązanie danych z urządzeń mobilnych z wewnętrznymi stanami somatycznymi i emocjonalnymi ludzi może mieć następujące skutki:

1. Jeździec i Słoń staną się bardziej zgrani, a tym samym ułatwią utrzymanie zachowania.
2. Kiedy Jeździec i Słoń nie są do siebie dopasowani, może to skłonić ludzi do ponownej oceny (skutków) ich zachowań.
3. Zachowania zdrowotne mogą stać się bardziej zinternalizowane (tzn. te zachowania stają się częścią twojej tożsamości i są zintegrowane z tym, czym jesteś i co robisz). 

Mając powyższe na uwadze, odpowiedź na pytanie, jak i dlaczego utrzymuję swoje bieganie od ponad 30 lat, staje się bardziej zrozumiała: Biegam, ponieważ mój Słoń i mój Jeździec są sprzymierzone w czasie mojego biegania. W języku portugalskim jest takie powiedzenie: “Quem corre por gosto, não cansa” – rzeczy, które lubisz robić, nie sprawiają, że jesteś zmęczony. Dla mnie jest to doskonały przykład tego, jak motywacja wewnętrzna łączy Słonia z Jeźdźcem. 

Dowody na poparcie tej idei są stosunkowo słabe (patrz: tutaj i tutaj), a badania są wciąż we wczesnej fazie. Potrzebne są lepsze czujniki w urządzeniach mobilnych, a zawartość aplikacji musi być oparta na dowodach. Projekt NoHoW został zaprojektowany z myślą o tych zagadnieniach, ale potrzeba jeszcze wielu badań. Musimy być również świadomi problemów wynikających z APPtimizmu: możesz znaleźć “aplikację na…” prawie wszystko, ale to nie znaczy, że aplikacja będzie skuteczna. 

Praktyczne zalecenia

Należy mieć na względzie powyższe informacje, rozważając, w jaki sposób aplikacja lub cyfrowa interwencja w zakresie zmiany zachowań może wpłynąć na interakcję pomiędzy Słoniem a Jeźdźcem w celu wspierania zachowań zdrowotnych.

Zapoznaj się z nowymi technologiami – śledź nowe gadżety i informacje. Następnie skup się na tym, co oznaczają gromadzone przez nie dane i jak mogą pomóc w utrzymaniu zdrowych zachowań.

Szukaj struktury – co to jest zmienność rytmu serca? Co to jest wydolność krążeniowo-oddechowa? Jeździec uwielbia czuć się kompetentny; te informacje zapewniają strukturę, dzięki której można zwiększyć kompetencje. Większość aplikacji wyjaśnia te pojęcia, poszukaj ich i dowiedz się o tych wskaźnikach nieco więcej.

Szukaj środowisk wspierających, które są emocjonalnie i relacyjnie bezpieczne – Dowiedz się, czy aplikacje wykorzystują informacje z urządzeń mobilnych w środowisku wspierającym, które nie osądza, wzmacnia autonomiczne podejmowanie decyzji i wewnętrzną motywację.  Podczas gdy dane z urządzeń mobilnych mogą być wykorzystywane jako element rywalizacji (np. moja zmienność tętna jest niższa niż twoja), rola konkurencji jako czynnika napędzającego zachowanie jest niejasna i istnieje duża zmienność pomiędzy poszczególnymi osobami. 

Informacja to miecz obosieczny – bądź czujny: informacja może prowadzić do nadmiernych zachowań. Używaj informacji jako zasobu, a nie jako jedynego czynnika napędzającego zachowanie.

Przetłumaczone przez Zuzanna Kwissa-Gajewska, Ewa Gruszczyńska