By António Labisa Palmeira, CIDEFES – Universidade Lusófona, Portugal; ISBNPA Executive Director
Sağlıkla ilgili davranışlar için uzun vadeli motivasyon farklı kaynaklardan gelebilir. Davranış bilimciler hala bu kaynakların nasıl bir araya geldiklerini bulmak için çalışıyorlar. Örneğin, ben nerdeyse her gün koşuya çıkıyorum ve bunu 30 yılı aşkın süredir yapıyorum. Bu düzeni nasıl ve neden korudum?
Daniel Kahnemann ikili motivasyon sistemlerinin üzerinde durulması gerektiğini öne sürer: içgüdüler ve duygularla ilgilenen sistem 1 ve ölçüp biçen, bilinçli olan sistem 2. Kahneman, sistem 2’nin beni koşmaya teşvik ettiğini, çünkü egzersizin sağlığa olan yararlarının farkında olduğumu iddia eder. Öte yandan Ed Deci, koşmak için içsel motivasyonumun yüksek olduğunu, değerlerim ve benliğimle uyumlu olduğu ve bundan zevk aldığım için koştuğumu öne sürebilir.
Bunlardan hangisi doğru? Her ikisinin de doğru olduğunu ve diğer bazı teorilerin de davranışı korumayı açıklamada kritik olabileceğini savunuyorum. Bu teoriler birlikte nasıl işler ve bunları günlük hayatta nasıl kullanabiliriz? Örneğin, sistem 1 ve 2 bilgileri birbirleriyle nasıl etkili bir şekilde paylaşabilir? Bu mekanizmaları anlayarak sağlıklı davranışları sürdürme arayışındaki hastalara yardımcı olabiliriz.
Bu tartışmada içsel motivasyonun bir rol oynadığını öne sürecek ve bu fikri incelemek için Haidt’in Fil ve Binicisi hikayesini kullanacağım. Haidt’in metaforu, Fil’in fizyolojik olarak yönlendirilen, davranışı içgüdüsel olarak etkileyen ve örtük (bilinçdışı) bilgi parçalarını kullanan sistem 1’imiz olduğunu belirten, yukarıda sunulan ikili işlem modeliyle uyumludur. Binici ise açık (bilinçli) bilgi parçalarını kullanan, artılara karşı eksiler şeklinde çalışan 2. sistemimizdir.
Binicinin kafası hangi bilginin en iyisi olduğu konusunda karıştığında, fil olaya dahil olur ve içgüdüsel olarak işini yapar. Örneğin, fil bir kıtlık çağında evrimleştiğinden, sizi yüksek kalorili yiyecekler yeme veya eforu minimumda tutma fırsatını yakalamaya zorlayacaktır. Bugün bolluk çağında bu bir problemdir çünkü binici, sağlıkla ilgili davranışların nasıl yönlendirileceği konusunda çelişkili bilgilerle boğulmuştur. Sadece kaç farklı diyetin mevcut olduğunu bir düşünün… Bu bilgi bolluğu, aşırı yeme ve fiziksel hareketsizlik gibi sağlıksız alışkanlıkların gelişmesine katkıda bulunur.
Alışkanlıklar, ilgili ipuçlarına otomatik bir yanıttır ve davranışsal beslenme ve fiziksel aktivitede temel bir rol oynar. Örneğin, günde sadece yemekle ilgili 220’den fazla kararla, karar felcinden kaçınmak için (mevcut seçeneklerin çokluğu nedeniyle hiç karar verememek) alışkanlıklarımızı kullanmamız ve en sağlıklı seçim olmasa bile kendimizi bir şeylerle beslememiz daha iyi olacaktır.
O halde asıl soru şu: Nasıl daha sağlıklı alışkanlıklar geliştirebiliriz?
Bence dijital sağlık cihazları daha sağlıklı alışkanlıklar oluşturmamıza yardımcı olabilir. Örneğin NoHoW projesi kapsamında grubumuz, akıllı saatlere ve diğer giyilebilir cihazlara bağlanan, insanların “Filsel” (yani bedensel) durumları hakkında sürekli veri toplayan bir uygulama geliştirdi. Uygulama daha sonra bu bilgileri açıkça ve doğrudan insanların görebileceği hale getirdi. Sonuç olarak bu, biniciye yeni bir kaynak vermiş oldu: bedensel durumlardan kendi kendini izleyen veri akışı. Bu kaynak, öz-düzenleme süreçlerini ve daha sağlıklı davranışları sürdürme motivasyonunu zenginleştirmek için kullanılabilir.
Biniciye filin deneyimlediklerine ilk elden erişim sağlama fırsatı sunmak, insanları kendi davranışları ile değerleri, inançları ve hedefleri arasında bağlantılar kurma konusunda güçlendirir. Örneğin, koştuğumda filimsi bedenim bana kendimi güçlü ve enerjik hissettiğimi söylüyor. Koşu sonrası akıllı saatimi kontrol ettiğimde o gün için 10.000 adımımı tamamladığımı görüyorum. Bu durumda, fil ve binici aynı hizada olduğundan binicim durumun kontrolünün kendisinde olduğunu hissediyor ve zihnim kendini güçlü ve enerjik hissetmekle daha fazla adım atmak arasında bir bağlantı kuruyor. Bu, davranışın bir düzen haline gelmesini güçlendirir.
Giyilebilir cihazlardan gelen verileri insanların bedensel ve duygusal durumlarıyla ilişkilendirmek aşağıdaki etkilere sahip olabilir:
- Binici ve fil daha uyumlu hale gelecek ve böylece davranışı sürdürmeyi kolaylaştıracaktır.
- Binici ve fil aynı hizada olmadığında insanları davranış kalıplarını (etkilerini) yeniden değerlendirmeye yönlendirebilir.
- Sağlıklı davranışlar daha içselleştirilebilir (yani, bu davranışlar kimliğinizin bir parçası haline gelir ve ne olduğunuz ve ne yaptığınızla bütünleşir).
Bunu akılda tutarak, 30 yılı aşkın süredir koşumu nasıl ve neden sürdürdüğümün cevabı daha net hale geliyor: Koşuyorum çünkü filim ve binicim koşum sırasında aynı hizadalar. Portekizcede bir deyiş vardır: “Quem corre por gosto, não cansa”- yapmayı sevdiğiniz şeyler sizi yormaz. Benim için bu, içsel motivasyonun fil ve biniciyi nasıl birbirine bağladığının mükemmel bir örneğidir.
Bu fikrin kanıtı nispeten zayıf (burada ve burada) ve araştırmalar da hala ilk aşamalarında sayılır. Daha iyi sensörlere ihtiyaç var ve uygulama içeriğinin kanıta dayalı olması gerekiyor. NoHoW projesi bu endişeler göz önünde bulundurularak tasarlandı, ancak çok daha fazla araştırma gerekiyor. APPtimizm’den kaynaklanan sorunların da farkında olmalıyız: Hemen hemen her şey için “bir uygulama” bulabilirsiniz, ancak bu, uygulamanın etkili olacağı anlamına gelmez.
Pratik Öneriler
Bir uygulamanın veya dijital davranış değişikliği müdahalesinin, fil ve binicisinin sağlık davranışlarını desteklemek için girecekleri etkileşimi nasıl etkileyebileceğini düşünürken bunları aklınızda bulundurabilirsiniz.
Yeni teknolojiler hakkında bilgi edinin: Yeni çıkan bilgi ve aletleri takip edin. Onların topladıkları verilerin ne anlama geldiğine ve sağlıklı davranışları sürdürmeye nasıl yardımcı olabileceklerine odaklanın.
Yapı arayın: Kalp atış hızı değişkenliği nedir? Kardiyorespiratuar fitness nedir? Binici kendini yetkin hissetmeyi sever; bu bilgi parçaları, çabalamak için gereken yeterliliğin yapısını oluşturur. Çoğu uygulama bu kavramları açıklar, araştırarak onlar hakkında biraz daha bilgi edinin.
Duygusal ve ilişkisel olarak güvenli olan destekleyici ortamlar arayın: Uygulamaların giyilebilir bilgileri yargılayıcı olmayan, özerk karar vermeyi ve içsel motivasyonu artıran destekleyici bir ortamda kullanılıp kullanılmadığını öğrenin. Giyilebilir veriler, rekabetçi düellolar için para birimi olarak kullanılabilse de (örneğin, Kalp Atış Hızım Değişkenliğim sizinkinden daha düşüktür), bir davranış sürücüsü olarak rekabetin rolü belirsizdir ve bireyler arasında çok fazla değişkenlik vardır.
Bilgi iki ucu keskin bir kılıçtır: Dikkatli olun: Bilgi aşırı davranışlara yol açabilir. Bilgileri davranışın tek yöneticisi olarak değil, bir kaynak olarak kullanın.
Translated by [Alper Erdem]
Edited by [Selen Ozbek, MSc, National Editor]
