Felix Naughton, University of East Anglia, UK

Około 25-50% kobiet palących rzuca palenie po tym, jak dowiadują się, że są w ciąży. Ale dlaczego reszta nadal pali przez cały okres ciąży? 

Czy kobiety te nie wiedziały o szkodliwości palenia w ciąży? Zazwyczaj wiedzą. W jednym z naszych badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii, obejmującym kobiety w ciąży, zarówno zmotywowane, jak i niezmotywowane do rzucenia palenia, 99% respondentek zgodziło się ze stwierdzeniem, że “palenie w ciąży może wyrządzić poważne szkody mojemu dziecku”, a około 75% zgodziło się z tym stwierdzeniem w dużym lub bardzo dużym stopniu. Jednak mniej niż 10% powstrzymywało się od palenia 12 tygodni później. Tym samym, choć podjęcie próby rzucenia palenia jest prawdopodobniejsze wśród kobiet z silnymi przekonaniami na temat szkodliwości palenia w czasie ciąży, nie wydaje się, aby zwiększało ono szanse na sukces. 

Podsumowanie: Przekonania o szkodliwości palenia tytoniu w ciąży odgrywają jedynie znikomą rolę dla zmiany tego zachowania. 

Czy kobiety palące papierosy w ciąży nie mają motywacji, by rzucić nałóg? W niektórych przypadkach jest to prawda. We wczesnej fazie ciąży, jak sugeruje nasze badanie, nieco mniej niż połowa kobiet zgłasza zamiar rzucenia palenia w ciągu następnych 30 dni, a podobna grupa podejmuje taką próbę. W miarę trwania ciąży motywacja do rzucenia nałogu wydaje się zmniejszać. Co dziwne, motywacja nie zwiększa szans powodzenia zaprzestania palenia. To samo można zaobserwować u kobiet nie będących w ciąży. Co więcej, przeglądy wyników kontrolowanych badań randomizowanych oceniających interwencje bazujące na dialogu motywującym, czyli metodzie pracy z klientem mającej na celu zwiększyć motywację do zmiany zachowania, wskazują, że w przypadku palenia w ciąży podejście to nie jest skuteczne.

Podsumowanie: Motywacja zwiększa szansę na podjęcie przez kobietę w ciąży próby rzucenia palenia, ale sama w sobie nie wystarczy, by zrobić to skutecznie.

Czy kobiety w ciąży nie są zainteresowane uzyskaniem pomocy w rzuceniu palenia? Znowu to prawda, ale dotyczy tylko części kobiet. Zaobserwowaliśmy, że około połowa kobiet we wczesnej fazie ciąży chce pomocy w rzuceniu palenia. W przeciwieństwie do motywacji, poziom zainteresowania pomocą utrzymał się aż do końca ciąży. Jednak tylko około jedna na dziesięć kobiet w ciąży skorzystała z konsultacji w zakresie rzucania nałogu. Były to głównie osoby, które wykazywały większe zainteresowanie tym tematem we wczesnym okresie ciąży. Rozmowa z pracownikiem służby zdrowia na temat rzucenia palenia mocno wiązała się z większym zainteresowaniem skorzystania z systemowego wsparcia, tak więc może to być prosty sposób  zwiększenia dostępu do tej formy pomocy.

Podsumowanie: Rozmowa z ciężarną kobietą o rzuceniu palenia może wzbudzić jej zainteresowanie uzyskaniem profesjonalnego wsparcia, co z kolei może zwiększyć jej szanse na  faktyczne uzyskanie tego wsparcia.

Czy nie ma skutecznych sposobów pomocy kobietom w ciąży w rzucaniu palenia? Na szczęście są. Badania wykazały, że wsparcie behawioralne, ustrukturyzowane porady i pomoc w zarządzaniu behawioralnymi aspektami palenia i jego rzucania (choć nie przez stosowanie dialogu motywacyjnego), zarówno w formie indywidualnej, jak i samopomocy, w postaci drukowanej lub cyfrowej, mogą pomóc kobietom w ciąży w zerwaniu z nałogiem. Dodanie nikotynowej terapii zastępczej (ang. nicotine replacement therapy; NRT) do wsparcia behawioralnego dla kobiet z umiarkowanym lub wysokim uzależnieniem od nikotyny, prawdopodobnie zwiększy jego skuteczność. Jednak efekty mieszanej terapii są słabo udokumentowane, najprawdopodobniej dlatego, że wyniki wskazują na niskie stosowanie nikotynowej terapii zastępczej. Wynika to częściowo z obaw, że nikotyna jest szkodliwa dla dziecka. Jednak w przeglądzie, w którym przeanalizowano najwyższej jakości badania, obejmujące dziesiątki tysięcy kobiet i niemowląt, nie ma dowodów na to, że stosowanie NRT w ciąży jest szkodliwe. W związku z czym, kobiety mogą być pewne, że wszelkie ryzyko związane ze stosowaniem NRT jest relatywnie niskie w porównaniu z ciągłym używaniem tytoniu. Mało znanym czynnikiem jest zwiększony metabolizm ciężarnych kobiet, które rozkładają nikotynę w organizmie dwa razy szybciej w porównaniu z kobietami nie będącymi w ciąży. Oznacza to, że kobiety w ciąży będą potrzebowały więcej NRT niż zwykle, aby ograniczyć łaknienie i odstawienie tytoniu. Zazwyczaj jednak kobiety i lekarze zazwyczaj preferują stosowanie mniejszej ilości NRT niż zwykle. 

Inne formy dostarczania nikotyny do organizmu, takie jak e-papierosy, mogą być równie skuteczne także poza okresem ciąży, ale obecnie nie ma wystarczających dowodów, by je rekomendować. Szkody powodowane przez e-papierosy mogą prawdopodobnie być mniejsze niż przez szkody wyrządzone przez sam tytoń. Jeśli kobiety w ciąży chcą używać e-papierosów, aby pomóc sobie w rzuceniu palenia, to celem poradnictwa w Wielkiej Brytanii jest wsparcie ich w tym procesie. Innym skutecznym podejściem jest zapewnienie zachęt finansowych w celu osiągnięcia abstynencji, o ile są stosowane wraz ze wsparciem behawioralnym. Dowody wskazują, że zachęty finansowe są najbardziej skutecznym podejściem z aktualnie znanych.

Podsumowanie: Dla kobiet wykazujących uzależnienie od nikotyny wsparcie behawioralne, zwłaszcza w połączeniu z nikotynową terapią zastępczą i/lub z zachętami finansowymi, jest skuteczne.

Kto najbardziej potrzebuje wsparcia? Istnieje wiele czynników związanych z rzuceniem palenia w ciąży, takich jak wykształcenie lub dochody. Jednak czynniki o bardziej praktycznym znaczeniu to posiadanie palącego partnera i umiarkowane lub wysokie uzależnienie od nikotyny – dla wielu kobiet są to istotne przeszkody w rzuceniu palenia. Inne czynniki to depresja i doświadczeniem silniejszego stresu podczas ciąży.

Podsumowanie: Kobiety z którąkolwiek lub ze wszystkimi tymi charakterystykami będą prawdopodobnie potrzebowały większego i wieloaspektowego wsparcia.

Zalecenia praktyczne 

• Zapewnij kobietom palącym w ciąży informacje o ryzyku wynikającym z palenia dla nich i dla dziecka oraz zaoferuj, niezależnie od motywacji do rzucenia palenia, wsparcie w rzuceniu palenia. Kobietom, które zrezygnowały z rzucenia palenia, nadal oferuj wsparcie przez cały okres ciąży.
• Zapewnij ustrukturyzowane wsparcie behawioralne, zarówno indywidualne, jak i o charakterze samopomocy, w formie drukowanej lub cyfrowej, dla osób je akceptujących. Nie stosuj dialogu motywującego.  
• Efektywność wsparcia behawioralnego prawdopodobnie wzrośnie wraz z oferowaniem NRT dla kobiet umiarkowane lub wysoce uzależnionych od nikotyny. Należy jednak wspierać kobiety w skutecznym przestrzeganiu NRT i rozwiewać wszelkie obawy dotyczące jej stosowania w czasie ciąży. Jeśli kobiety chcą rzucić papierosy, zastępując je e-papierosami, może to im pomóc i powinno być traktowane jako podejście minimalizujące szkody.
• Jeśli oferuje się NRT, należy zachęcać kobiety do stosowania dwóch form (terapia skojarzona, np. plastrów i gumy do żucia) w celu maksymalizacji zastępowania nikotyny, aby zmniejszyć głód nikotynowy i objawy odstawienne.
• Jeżeli pozwalają na to zasoby, zaoferuj zachęty finansowe do utrzymania abstynencji weryfikowanej wówczas obiektywnie, np. poprzez pomiar tlenku węgla w wydychanym powietrzu.

Oświadczenie o konflikcie interesów: Dr Felix Naughton nie ma korzyści finansowych ani innych powiązań z żadnym producentem nikotynowej terapii zastępczej ani e-papierosów.

[Przetłumaczone przez Zuzannę Kwissę-Gajewską i Ewę Gruszczyńską]