Peter Harris i Ian Hadden, The Self-Affirmation Research Group, School of Psychology, University of Sussex, UK

Czy kiedykolwiek byłeś niechętny, by stawić czoła czemuś, co wolałbyś ignorować? Może było to Twoje zamiłowanie do czegoś szkodliwego, co jednak jesz zbyt często, albo uporczywe unikanie kontrolnych badań lekarskich? Cóż, nie jesteś sam. Większość z nas uważa siebie za rozsądne i kompetentne osoby. Wiadomość, że nasze zachowania są nierozsądne i niekompetentne, może być zatem mocno konfrontująca. W konsekwencji całkiem sprawnie wychodzi nam przyjmowanie postawy defensywnej wobec informacji, których wolelibyśmy nie słyszeć.

Niestety, opieranie się informacjom o ryzykach zdrowotnych – takich jak skutki nadwagi, palenia tytoniu czy nieprzestrzegania zaleceń lekarskich – może mieć poważne konsekwencje zarówno dla jakości, jak i długości życia. W jaki sposób w praktyce klinicznej można więc pomóc klientom przyjąć te informacje na temat własnego zdrowia, których woleliby nie usłyszeć? Takim sposobem może być technika znana jako autoafirmacja.

Autoafirmacja jest aktem, który pomaga ludziom utwierdzić się w przekonaniu, że są dobrymi i kompetentnymi osobami. Zmniejsza to potrzebę ochrony siebie przed podważającymi te przekonania informacjami na temat zdrowia, co pomaga traktować je obiektywniej oraz skupić się na faktycznie osobistej ocenie ich znaczenia i konsekwencji. W efekcie może to zachęcić do podjęcia działań prozdrowotnych. Więcej informacji na temat teorii leżącej u podstaw autoafirmacji można znaleźć tutaj.

Za autoafirmację można uznać przypominanie sobie o swoich dobrych uczynkach, szczególnych talentach, mocnych stronach charakteru czy ważnych relacjach społecznych. Obecnie najczęściej uwzględnianą w badaniach naukowych techniką autoafirmacji jest afirmacja wartości, w której ludzie odpowiadają na pytania lub piszą o najważniejszych dla siebie wartościach, takich jak hojność czy uczciwość

Dowody na działanie autoafirmacji pochodzą z badań eksperymentalnych. Uczestnicy proszeni o zastosowanie autoafirmacji (często tylko jednorazowo) w porównaniu do tych, którzy nie autoafirmowali, zarówno silniej wierzyli w przekazywane komunikaty zdrowotne, jak  i czuli się bardziej gotowi do zmiany zachowania. Zastosowanie tej techniki skutkowało również zmianami w zachowaniu kilka miesięcy później. Prozdrowotne efekty autoafirmacji odnotowano w odniesieniu do szerokiego zakresu zachowań, obejmujących spożywanie alkoholu, palenie papierosów, niebezpieczny seks, spożywanie rtęci w tłustych rybach, doping w sporcie, spożywanie owoców i warzyw, aktywność fizyczna, nitkowanie zębów i ochrona przed słońcem. Niektóre badania wykazały ponadto, że efekty te mogą być najsilniejsze dla osób, które wyjątkowo trudno zaktywizować, jak na przykład osoby nadużywające alkoholu, palące papierosy, czy lubiące się opalać.

Prowadzone do tej pory badania dotyczyły głównie skuteczności oddziaływań prewencyjnych wśród zdrowych młodych ludzi, lecz kilka z nich obejmowało także chorych somatycznie. Na przykład, pacjenci poddawani hemodializie, których poproszono o przypomnienie sobie swoich dobrych uczynków, w porównaniu do tych, którzy tego nie robili, wykazali poprawę kontroli fosforanów i lepsze przestrzeganie wytycznych dotyczących przyjmowania płynów w ciągu kolejnych 12 miesięcy. Z kolei pacjenci Afroamerykanie cierpiący na nadciśnieniem wykazali poprawę w przyjmowaniu leków po interwencji zawierającej elementy autoafirmacji.

W jaki sposób można wykorzystać autoafirmację w praktyce? Rozważmy konsultację, podczas której chcemy przekazać klientowi potencjalnie konfrontującą informację, np. o szkodliwych skutkach palenia lub nieprzyjmowania leków zgodnie z zaleceniami. Jeśli masz do dyspozycji 5-15 minut, a klient ma umiejętność czytania i pisania, możesz zaproponować krótkie ćwiczenie afirmacji wartości już na początku konsultacji. Poproś klienta, aby napisał lub porozmawiał o najważniejszej dla siebie wartości i o tym, dlaczego jest ona dla niego tak istotna, lub zaproponuj wypełnienie ankiet mających na celu przypomnienie klientowi o jego wartościach. Kiedy już to zrobi, możesz przekazać informacje o ryzyku związanym z paleniem lub nieprzestrzeganiem zaleceń.

Gdy czas lub umiejętności czytania i pisania stanowią ograniczenie, powszechnie stosuje się krótki kwestionariusz życzliwości skłaniający do autoafirmacji poprzez przypominanie sobie aktów własnej życzliwości. W ostatnim czasie opracowano również kilka innych krótkich technik. Obejmują one krótkie afirmacje wartości ograniczone zaledwie do kilku kluczowych zdań, wykorzystanie kwestionariuszy wartości, zintegrowanie autoafirmacji z informacjami związanymi ze zdrowiem lub pomoc ludziom w sformułowaniu intencji autoafirmowania w przypadku poczucia zagrożenia. Z racji zaledwie kilku badań o skuteczności tych technik jednak niewiele jeszcze wiadomo. Omówienie niektórych z nich można znaleźć na stronie Self-Affirmation Research Group (SARG) Uniwersytetu w Sussex (jedynie w języku angielskim). Tam też możliwe jest uzyskanie dalszych wiadomości i porad w tym zakresie.

Praktyczne wskazówki:

1) Kiedy powinno się rozważyć użycie autoafirmacji?

Zastanów się nad wykorzystaniem autoafirmacji, kiedy musisz przekazać klientowi ważną wiadomość o jego zdrowiu, którą według Ciebie będzie skłonny zignorować lub odrzucić. W takich przypadkach, autoafirmacja może zwiększyć prawdopodobieństwo, że klient zaakceptuje te informacje i podejmie odpowiednie działania.

2) Jak najlepiej wykorzystać autoafirmację w praktyce?

Najlepiej jest stosować autoafirmację podczas konsultacji indywidualnych lub w małych grupach, przy większej ilości czasu. W takich przypadkach możesz poprzedzić przekazywanie informacji dotyczących zdrowia jedną z metod afirmacji wartości, które zostały już wcześniej wypróbowane i opisane. Wejdź na naszą stronę SARG, aby zapoznać się z przykładami materiałów w języku angielskim, które możesz wykorzystać.

Przedyskutuj z klientem, czy wolałby przeprowadzić afirmację całkowicie w pojedynkę czy z Twoją obecnością. Postaraj się zachęcić go do wykonania ćwiczenia bez wywierania presji. Istnieją bowiem przesłanki empiryczne, że swoboda wyboru może być ważna dla skuteczności tego oddziaływania.

3) Na co zwrócić uwagę?

Upewnij się, że Twoja informacja dotycząca zdrowia jest przekonująca. Autoafirmacja powinna zachęcać klientów do większej otwartości, co oznacza, że mogą być bardziej  skłonni zaakceptować silny przekaz, ale mogą też być bardziej skłonni odrzucić przekaz uznany przez nich za słaby.

Stosuj autoafirmację w przypadku tych klientów, co do których masz pewność, że w przeciwnym razie będą odporni na Twój przekaz. Niektóre badania wskazują, że autoafirmacja może nie działać lub nawet przynieść efekt przeciwny do zamierzonego, jeśli uczestnicy od samego początku nie przyjmują postawy defensywnej.

Jeśli masz wątpliwości, zwróć się po radę – jesteśmy tu po to, aby pomóc.

Przetłumaczone przez Zuzannę Kwissę-Gajewską i Ewę Gruszczyńską