Amy Barradell, University Hospitals of Leicester NHS Trust

Gdybyś usłyszała „długi covid”, co by to dla ciebie znaczyło?

Część osób, które chorowały na COVID-19 (od ang. coronavirus disease 2019), nadal doświadczało wyniszczających objawów przez ponad 4 tygodnie po ostrej infekcji. Zgłaszały one zarówno objawy fizyczne (np. duszność, zmęczenie), jak i psychiczne (np. lęk, zaburzenia poznawcze). Osoby doświadczające tych symptomów nazywają je „długim covidem”.

Z mojego doświadczenia…

Praca w klinice zajmującej się długim covidem pokazała mi, że ludzie mają trudności z zaakceptowaniem swoich nowych objawów (i ich konsekwencji), co stanowi przeszkodę w podejmowaniu strategii samoregulacji. Skupiają się na tym, co mogli robić przed długim covidem i jak ich życie zmieniło się na gorsze od czasu diagnozy.  Wskazuje to na unikanie doświadczania, czyli próbę lub chęć stłumienia niechcianych doświadczeń wewnętrznych, takich jak emocje, myśli, wspomnienia i doznania cielesne, oraz na tendencję do skupiania się na formie objawów zamiast na ich funkcji, czyli  sygnalizowania przez objawy cielesne potrzeby zmiany zachowania. Pokazuje to, że ludzie nie są otwarci na te doświadczenia i unikają życia w chwili obecnej.

Co więcej, ponad 25% osób hospitalizowanych z powodu COVID-19 ma objawy depresji nadal 6 miesięcy po wypisaniu ze szpitala. Ponieważ depresja jest powiązana z unikaniem aktywności (tj. decydowaniem się na niewchodzenie w daną sytuację), może uniemożliwić angażowanie się w wartościowe działania.

Rola elastyczności psychologicznej w długim covidzie

Elastyczność psychologiczna jest mechanizmem działania w terapii akceptacji i zaangażowania (ang. Acceptance and Commitment Therapy, ACT). Obejmuje ona trzy filary terapii: (1) zachęcanie do otwartości na doświadczenie, (2) posiadanie świadomości chwili obecnej oraz (3) angażowanie się w wartościowe działania. Jak opisano powyżej, filary te wydają się być zdestabilizowane u osób żyjących z długim covidem, co wymaga szczególnego zajęcia się nimi. ACT może być zatem stosowana, by pomóc ludziom zmienić relację ze swoim cierpieniem (tj. redukowanie unikania doświadczania), zbudować akceptację nowej „normalności” (tj. zwiększenie świadomość chwili obecnej) oraz zmotywować i wzmocnić do wprowadzania ważnych zmian w zachowaniu (tj. angażowanie się w wartościowe działania). Zaobserwowano pozytywne działanie ACT w przypadku doświadczania długiego covidu: osoby w wyniku ACT zgłaszały poprawę samopoczucia, nadal przy tym doświadczając dyskomfortu związanego z COVID, oraz większą zdolność do radzenia sobie z ogólnym obciążeniem psychologicznym (takim jak lęk).

Korzystanie z ACT w klinice długiego covidu: Przedstawiam wam Jo

Kiedy po raz pierwszy spotkałam się z Jo, doświadczała ona regularnych nawrotów objawów. Aby zachować anonimowość, Jo jest reprezentantką doświadczeń różnych osób, z którymi pracowałam w klinice zajmującej się długim covidem. Najbardziej wyniszczającymi objawami były duszności i zmęczenie, które bardzo utrudniały wykonywanie codziennych czynności. Jo obawiała się nawrotów i podejmowała świadome wysiłki, aby unikać wszystkiego, co mogłoby je nasilić (tj. unikanie doświadczania, unikanie koncentracji na chwili obecnej). Spędzała też niewiele czasu na aktywnościach, które dawały jej radość i poczucie sensu (tj. unikanie angażowania się w wartościowe działania).

Podczas naszych wspólnych sesji zajęłyśmy się każdym z elementów ACT:

• Poznawcza defuzja (tj. zauważanie myśli i pozwalanie myślom, by przychodziły i odchodziły, zamiast zatrzymywania się na nich i wpadania w ich pułapkę) – rozróżnianie między myślami/uczuciami a rzeczywistymi doświadczeniami (niekoniecznie są one tożsame!).
• Kontakt z chwilą obecną – przyjęcie strategii uważności by osadzić się w doświadczeniach zmysłowych (tj. świadomości chwili obecnej).
• Zbadanie wartości – zidentyfikowanie najważniejszych dla siebie obszarów życia.
• Podejmowanie angażujących działań – ustalanie celów behawioralnych zgodnych z własnymi wartościami.
• Ja jako kontekst – nawiązanie kontaktu ze swoim “obserwującym ja” i przyglądanie się swoim myślom z dystansu (tj. z bardziej adaptacyjnej perspektywy) bez wikłania się w nie.
• Akceptacja – zaprzestanie zmagania się z tym, co jest poza własną kontrolą, i skupienie się na tym, na co ma się wpływ (tj. na swoich zachowaniach).

Podczas drugiej sesji Jo wyznaczyła sobie dwa cele behawioralne zgodne ze swoimi wartościami. Wykorzystałam techniki dialogu motywującego, aby wesprzeć ją w sformułowaniu celu według metody SMART i planów “jeśli – to”, aby przewidzieć wszelkie trudności, jakie mogą się pojawić.

Cztery tygodnie później Jo z dumą poinformowała mnie o tym, że osiągnęła swoje cele. Wdrożyła także kilka ćwiczeń uważności (ang. mindfulness) do swojego codziennego życia (np. medytacja „liście w strumieniu”, dziennik wdzięczności i 5 minut jogi). Doświadczyła wzrostu elastyczności psychologicznej (gdy dana osoba jest elastyczna psychologicznie, będzie podejmować decyzje raczej w oparciu o swoje wartości i ugruntowane przekonania, a nie pod wpływem aktualnie doświadczanego krótkotrwałego stanu emocjonalnego), redukcji objawów depresji i większej pewności siebie w samoregulacji już poza sesjami terapeutycznymi.

Zalecenia dla pracowników służby zdrowia wspierających osoby z długim covidem:

1. Nie zapominaj o znaczeniu oceny biopsychospołecznej – prawdziwe zrozumienie złożoności objawów długiego covidu i konsekwencji tych objawów u danej osoby jest kluczem do określenia strategii działania skoncentrowanej na pacjencie. Nie bój się zadawać pytań takich jak: “Z jakim objaw zmagasz się najbardziej?”; “Jaki jest wpływ duszności/zmęczenia/mgły mózgowej… na twoje życie?”; “Jakie myśli przebiegają przez twoją głowę, gdy doświadczasz duszności/zmęczenia/mgły mózgowej?”.
2. Rozważ pomiar elastyczności psychologicznej – Kompleksowa ocena procesów terapii akceptacji i zaangażowania (ang. CompACT) to szybki i zweryfikowany samoopisowy pomiar elastyczności psychologicznej. Możesz szybko zidentyfikować, które z filarów elastyczności psychologicznej wymagają zwiększenia i odpowiednio zaplanować strategię zaradczą (tj. jeśli pacjenci unikają angażowania się w wartościowe działania, zbadaj, jakie są ich podstawowe wartości i pomóż im wyznaczyć cele metodą SMART).
3. Wskaż/zasygnalizuj ćwiczenia uważności – w ACT ćwiczenia uważności mogą być niezwykle skuteczne, aby pomóc ludziom budować ich filary elastyczności psychologicznej. W zależności od konkretnej osoby możesz zaproponować odpowiednie ćwiczenie, oto kilka pomysłów:
4. Defuzja poznawcza – medytacja „liście w strumieniu”
5. Kontakt z chwilą obecną – „zauważ 5 rzeczy”
6. Ja jako kontekst – metafora „występ na scenie”
7. Bądź na bieżąco z wytycznymi dotyczącymi najlepszych praktyk – podobnie jak w przypadku wielu schorzeń, baza dowodów naukowych dotyczących długiego covidu stale ewoluuje, upewnij się więc, że jesteś na bieżąco z literaturą i wytycznymi dotyczącymi praktyki klinicznej. Dowody na efektywność ACT stale rosną!
8. Upewnij się, że ty też jesteś pod opieką – praca z osobami cierpiącymi na długi covid może być trudna, więc upewnij się, że masz regularną superwizję lub możliwość “wygadania się” z kimś, komu ufasz. Jest to nie tylko pomocne w omawianiu konkretnych pacjentów, ale pomaga także zachować dobre samopoczucie psychiczne w pracy klinicznej.

Przetłumaczone przez Zuzannę Kwissę-Gajewską i Ewę Gruszczyńską