Zuzana Dankulincova, Pavol Jozef Safarik University, Słowacja
Chociaż większość badaczy jest świadoma, że upowszechnianie wyników badań jest częścią ich odpowiedzialności etycznej wobec uczestników badań (i pragnienia, aby wyniki ich badań miały jasne praktyczne implikacje), droga od dowodów naukowych do ich wdrożenia może być długa. Wiedza naukowa nie zawsze jest stosowana w codziennej praktyce, a jeśli już, to zazwyczaj niespójnie lub niesystematycznie.
Dlaczego tak się dzieje? Sama liczba badań, interwencji i zaleceń może być przytłaczająca dla pracowników opieki zdrowotnej. Przeglądając badania naukowe i wynikające z nich rekomendacje, należy się zatem zastanowić się, na ile są one adekwatne do warunków lokalnych. Czy kontekst opisany w zaleceniach jest porównywalny z Twoim? Czy masz to, czego potrzebujesz, aby wdrożyć zalecenia, czy też brakuje Ci potrzebnych zasobów i umiejętności? Czy Twoi pacjenci mają to, czego potrzebują do wdrożenia zaleceń? Nawet najlepiej zaprojektowana i najbardziej obiecująca interwencja nie będzie bowiem skuteczna bez “dopasowania” do pacjentów i otoczenia. Na przykład, problematyczne jest proponowanie interwencji typu e-zdrowia osobom nie posiadającym ani smartfonów, ani komputerów lub też osobom o niskich kompetencjach cyfrowych.
Innym kluczowym aspektem aplikacji wiedzy naukowej jest interakcja pomiędzy tymi, którzy z niej korzystają (np. pacjenci), a tymi, którzy tę wiedzę posiadają i dzielą się nią (np. praktycy w opiece zdrowotnej). Bez względu na to, jak dobrze przekażemy nasze zalecenia, nie doprowadzi to do pożądanego efektu, jeśli nie będą one istotne lub przydatne dla pacjenta. Słuchanie jest podstawowym elementem przekazywania wiedzy. Osoba, która jest słuchana, może wówczas czerpać ze swojej mądrości i spojrzeć na rzeczy z nowej perspektywy. Im lepiej słuchamy pacjentów i klientów, tym lepiej będziemy w stanie zaspokoić ich potrzeby, a nasze komunikaty będą bardziej wiarygodne, lubiane i w końcu też realizowane. Aby to osiągnąć, słuchaj aktywnie tego, co pacjent ma do powiedzenia, bez narzucania swoich oczekiwań, presji czasu i przerywania. W miarę możliwości stosuj pytania otwarte, dostosuj się do poziomu wiedzy pacjenta i unikaj terminologii medycznej. Jeśli konieczne jest użycie żargonu medycznego, sprawdzaj, czy został on zrozumiany, a jeśli nie, wyjaśniaj użyte pojęcia.
Ponadto należy zapytać siebie i pacjenta o czynniki, które mogą uniemożliwić skuteczne przeprowadzenie danej interwencji lub które mogą uniemożliwić pacjentowi skuteczne wdrożenie interwencji. Aby skutecznie wdrożyć zmianę, działanie lub interwencję, należy odpowiednio wcześniej rozważyć potencjalne bariery. Nawet jeśli prawdopodobnie nie będziesz w stanie wymienić ich wszystkich, upewnij się, że masz wystarczająco dużo czasu dla pacjenta, aby zastanowić się, co może pójść źle, dlaczego i jak można temu zapobiec lub rozwiązać potencjalną trudność. Na przykład, jeśli pacjent zdecyduje się na wprowadzenie zmian w diecie, istotna może być rozmowa o tym, czy pacjent sam będzie przygotowywał swoje jedzenie, czy też będzie jadł w restauracjach lub stołówkach. Jeśli jedzenie ma być przygotowywane w domu, czy ma na to wystarczająco dużo czasu? Jeśli czasu jest mało, jak można to rozwiązać? Jeśli planuje jeść poza domem, czy ma dostęp do odpowiedniego jedzenia? Dobrze jest rozważyć wspólnie różne scenariusze, oceniając potencjalne problemy, lub zachęcić pacjenta, aby w ramach planowania zrobił to samodzielnie.
Po wybraniu odpowiedniej interwencji, dostosowanej do pacjenta i kontekstu oraz uwzględniającej potencjalne bariery, nadchodzi czas jej wdrożenia. Należy pamiętać, aby interwencja była tak czytelna i zwięzła, jak to tylko możliwe. Na przykład, jeśli chcesz zachęcić pacjenta do sfomułowania planu działania dotyczącego ćwiczeń fizycznych, poproś go o dokładne określenie kiedy, gdzie i jak będzie to robić. Dowody wskazują, że zmiana jest bardziej prawdopodobna w przypadku interwencji zaplanowanych i ukierunkowanych.
Wdrożenie to nie koniec, trzeba jeszcze sprawdzić, czy interwencja działa. Ostatnim ważnym krokiem jest zatem uzyskanie informacji zwrotnej wraz z ewaluacją, aby można było uwzględnić je przy planowaniu kolejnych oddziaływań. Upewnij się, że monitorujesz działania swoich pacjentów, pytaj ich o postępy, o to, co sprawdza się z ich perspektywy, a jeśli mają problemy z przestrzeganiem zaleceń lub trzymaniem się interwencji, omów z nimi, co może być przyczyną tych trudności i jakie rozwiązania mogliby wdrożyć.
Zalecenia praktyczne:
- Znajdź wiedzę adekwatną do lokalnych warunków – znajdź swoje źródło wiarygodnych informacji i oceń znaczenie i przydatność prezentowanych tam dowodów naukowych dla swoich pacjentów i swojego kontekstu.
- Komunikuj się efektywnie – otwórz kanał skutecznej interakcji z pacjentami i słuchaj komunikowanych przez nich potrzeb bez narzucania swoich pomysłów.
- Pamiętaj o barierach i pytaj o nie – wspólnie z pacjentem zastanów się, co może pójść nie tak, dlaczego i jak można temu zapobiec.
- Zaplanuj jasną i krótką interwencję – zmiana jest bardziej prawdopodobna, jeśli interwencja jest zaplanowana i skupiona na konkrecie.
- Uzyskaj informację zwrotną – zbieraj informacje o tym, jak przebiega interwencja, i zadbaj o to, aby wykorzystać je do jej udoskonalenia w przyszłości.
[Translated by Zuzanna Kwissa-Gajewska & Ewa Gruszczyńska]
