Danışanların başa çıkma stratejilerini değerlendirmenin önemi

Nadia Garnefski and Vivian Kraaij, Department of Clinical Psychology, Leiden University, The Netherlands

Rob, HIV virüsü taşıdığını öğrenmişti (olumsuz olay). Bu virüs için tek suçlayacağı kişinin kendisi olduğunu düşünüp (kendini-suçlama) arkadaşları görmekten kaçınıyordu (geri çekilme). Bu durum onu oldukça üzmekteydi.Evde oturduğu zamanlarda, kendini duygularını düşünmekten alıkoyamıyordu (ruminasyon). Ayrıca, başına gelenin tamamen bir felaket olduğu kanaatındaydı. (felaketleştirme). Rob, kendini üzgün hissettiği için, çok az enerjiye sahipti. Bu yüzden, Rob daha fazla geri çekilmekteydi. Bu da onu daha da üzgün yapıyordu. Bu şekilde, Rob sürekli bir düşüşe sürüklenmekteydi.

İnsanlar, olumsuz hayat olayları karşısında çeşit türlü güçlü duygular deneyimlerler. Bu duygularla başa çıkmak adına, çeşitli bilişsel ve davranışsal stratejiler kullanabilirler. Bu sürece başa çıkma denir. Lazarus, başa çıkmayı, kişinin zarar, tehdit veya zorlu görev durumları ile alakalı oluşan psikolojik stresini idare edebilme çabaları olarak tanımlamıştır. Yukarıda yer alan Rob örneğinde, Rob’un HIV virüsü bulaşmış olduğu haberini alması olumsuz bir olaydı. Diğer birçok stresli olay örnekleri ile de karşılaşabiliriz. Bunlar ölüm, boşanma, veya iş kaybı gibi olaylardan akran zorbalığı, fazla iş yükü veya ilişki problemleri gibi daha fazla süregelen stresli yaşam şartlarını da kapsayabilir. Böylece, başa çıkma aslında her türden stresli hayat koşullarını idare edebilme ile alakalı bir durumdur.

Başa çıkma stratejleri bilişsel (ne düşündüğümüz) ve davranışşal (ne yaptığımız) olarak ikiye ayrılabilir. Kendini-suçlama, bilişsel başa çıkma stratejisi (düşünce) örneklerinden biridir. Kendini-suçlama stratejisini kullanan bireyler, başlarına gelen olaylar için kendilerini suçlarlar (Rob’un HIV virüsü bulaştığı için kendi kendini suçlaması gibi). Bilişsel stratejilere diğer örnekler ise ruminasyon ve felaketleştirmeyi içerir. Ruminasyon, bireyin olumsuz deneyimi ile alakalı olan duygularını, hislerini ve düşüncelerini tekrar tekrar, gerekenden fazla şekilde düşünmesi anlamına gelir. Felaketleştirme ise bariz bir şekilde deneyimin korkunç yanlarına odaklanma anlamına gelir. Rob, bu stratejilerin her ikisinide uyguladı. Bilişsel stratejilerin diğer örnekleri; diğerlerini-suçlama, kabullenme, diğer daha keyifli işlere yönlenme, hangi adımı atacağına dair plan yapma, yeniden olumlu bir şekilde değerlendirme veya olaya pozitif bir anlam yüklemek, bakış açısı sunmak (başka birşeyle veya daha kötüsü ile karşılaştırma yaparak). Literaturde, toplamda dokuz bilişsel başa çıkma stratejileri yer almaktadır.  Geri-çekilme, davranışsal başa çıkma stratejisi örneklerinden biridir. Geri-çekilme, kendini olaylardan ve sosyal temaslardan alıkoyma (geriçekme) anlamına gelir (Rob’un yaptığı gibi). Diğer davranışsal başa çıkma stratejileri; dikkat dağıtıcı şeyler arama, deneyimle başa çıkmak için aktif olarak adım atma, sosyal destek arama, ve görmezden gelme (hiçbişey olmamış gibi davranma). Toplamda, beş davranışsal başa çıkma stratejisi yer almaktadır.

İki adet ölçme dokümanı geliştirilip bilişsel ve davranışsal başa çıkmayı sırasıyla değerlendirmesi adına onaylanmıştır. Bunlar; Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (CERQ) ve Behavioral Emotion regulation Questionnaire (BERQ). CERQ birçok dile çevrilip, çevrilen dillerde onaylanmıştır. BERQ ise şu anda birçok dile çevirilme aşamasında olmaktadır.

Bilişsel ve davranışsal başa çıkma stratejilerinin (CERQ VE BERQ kullanarak) rolünü inceleyen bir araştırma, faydalı ve daha az faydalı başa çıkma stratejilerini de tanımlamıştır. Bilişsel stratejilere istinaden; ruminasyon, felaketleştirme, ve kendini-suçlama daha az yararlı olarak nitelendirilirken yeniden olumlu bir şekilde değerlendirme, bakış açısı sunmak ve olumlu yönlenmeler daha fazla yararlı olarak nitelendirilmiştir. Davranışsal stratejilere istinaden; geriçekilme ve görmezden gelme daha az yararlı olarak nitelendirilirken aktif yaklaşım, dikkat dağıtıcı şeyler arama ve sosyal destek arama daha fazla yararlı olarak nitelendirilmiştir. Tüm bunlar, genel sonuçlardır. Özel stress etkeni mevcut olan kendine özgü olaylarda, diğer gözlemler daha doğru olabilir.

Danışanların kendine özgü bilişsel ve davranışsal başa çıkma stratejileri hakkında bilgi sahibi olmak, bireylerin psikolojik problemlerindeki kısır döngüyü anlamamızı sağlayabilir. Ayrıca, bu bilgiler, uyumsuz kalıpları uyumlu olan kalıplar ile değiştirmek adına ipuçları da sunabilir.

“Rob, terapiye başladı. Terapisti, Rob’un bilişsel ve davranışsal başa çıkma stratejilerini değerlendirdi. Bu değerlendirme sonucunda kendini-suçlama, ruminasyon, felaketleştirme, ve geri-çekilmede yüksek puana sahip olduğunu buldu.  Terapisti Rob’a, bu stratejilerin ona yarar sağlamadığını ve hatta onu sürekli bir düşüşe sürekleyerek depresyonunu daha da tetikleyebileceğini anlatır. Bilişsel Davranışçı Terapi tekniklerinden yola çıkarak, geri-çekilme stratejisini iyileştirilerek ve olumsuz düşünce kalıplarını değiştirerek çalışmaya başlarlar. Birkaç seans sonra, Rob arkadaşları ile tekrar görüşmeye ve çok daha iyi hissetmeye başlar.’’

Pratik Tavsiyeler

  • Psikopatolojinin yanında danışanların başa çıkma stratejilerini her zaman değerlendiriniz. Bu değerlendirme, terapinin odak noktası konusunda önemli bilgiler sağlayabilir.
  • Danışanlarınıza, bilişsel ve davranışsal başa çıkma stratejilerinin, onları sürekli depresyon yönünde düşüşe sürekleyen gerçekler olabileceği konusunda psikoeğitim sağlayın.
  • Davranışsal harekete geçirme ve olumsuz düşüncelere meydan okuma gibi Bilişsel Davranışçı Terapi genel teknikleri, uyumsuz bilişsel ve davranışsal başa çıkma stratejilerini değiştirmek adına kullanılabilir.

Translated by (Begum Cakmak, Lecturer in Psychology)