Peter Harris and Ian Hadden, Kendini-Doğrulama Araştırması Grubu, Psikoloji Okulu, Sussex Universitesi, UK

Daha önce normalde yok sayacağınız şeylerle yüzleşmekte isteksizlik yaşadınız mı? Çok sık yemek yeme veya sağlık kontrollerinden kaçınmak belki de sizin için kötü olacak şeylere olan düşkünlüğünüzdendir. Öyleyse, yalnız değilsiniz. Genellikle birçoğumuz oldukça duyarlı ve yetenekli insanlar olduğumuzu düşünürüz. Bu yüzdendir ki, yaptığımız şeyin duyarsız ve yeteneksizce olduğunu duymak oldukça zorlayıcı olabilir. Sonuç olarak, duymak istemediğimiz mesajlara direnç göstermekte hayli yetenekli olabiliriz.

Ne yazık ki, fazla kilolu olmanın, sigara kullanmanın, ve ilaç takvimine bağlı kalmamanın olası etkileri gibi sağlığımıza risk teşkil eden mesajlara direnç göstermek, hayat kalitesi ve yaşam uzunluğu açısından ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Öyleyse, bir sağlıkçı olarak danışanlarınızın görmezden gelmeyi tercih edecekleri bu tarz mesajları dikkate almalarını nasıl sağlayabilirsiniz? Kendini-Doğrulama diye bilinen teknik yardımcı olabilir.

Kendini-Doğrulama, bireyi iyi ve yetenekli olduğu inancı konusunda güvencede tutmak adına yardım sağlayan hareketlerdir. Bu strateji, bireylerin iyi ve yetenekli olduklarını sorgulayacakları sağlık mesajlarına karşı kendilerini koruma ihtiyaçlarını azaltır. Sağlık mesajını daha tarafsızca algılamalarını ve sağlık mesajındaki kişisel anlam ve öneme odaklanmalarına yardımcı olur. Dolayısıyla bu, amaca yönelik adım atmak için iyi bir teşvik olabilir. Buradan, kendini-doğrulamanın ardında yatan kuram hakkında daha çok bilgi bulabilirsiniz.

Neredeyse herşey, kendini-doğrulama olarak nitelendirilebilir. Örneğin, bireyin başarılarına dair olan hatırlatıcıları, özel yetenekleri, karakterindeki güçlü yanlar veya önemli sosyal ilişkileri, kendini-doğrulama teknikleri olarak vasıflandırılabilir. Şu anda, kendini-doğrulamayı harekete geçirmek adına üzerinde en fazla araştırma yapılan teknik olan değer doğrulama tekniği, insanların en çok önemsedikleri değerlerine (örn., cömert veya dürüst) dair soruları cevapladıkları veya bu değerleri yazıya döktükleri metod olarak bilinir.

Deneysel çalışmalar, kendini-doğrulama tekniğinin işe yaradığına dair kanıtlar  sunmaktadır. Kendini-Doğrulamak için kışkırtılan katılımcılar (çoğu kez sadece bir durumda) kışkırtılmayanlara göre, sağlık mesajlarına daha fazla inanmaya ve değişime daha hazır hissetmeye meyillidirler. Kendini-Doğrulama teknikleri birkaç ay sonra davranışlarda değişikliklerle de sonuçlandı. Kendini-Doğrulamanın geniş çaptaki sağlık davranışlarına faydası olduğuna dair sonuçlara da ulaşılmıştır. Bunlar; alkol tüketimi, sigara kullanımı, korunmasız cinsel ilişki, yağlı balıktaki cıva tüketimi, sporda doping kullanımı, meyve ve sebze tüketimi, fiziksel aktivite, diş temizliği, ve güneşten korunma gibi sağlık davranışlarını içermektedir. Bazı çalışmalar ise, kendini-doğrulama tekniği etkilerinin, aşırı sigara veya alkol tüketen veya güneşlenmeye çok hevesli olan dirençli danışanlarda daha da güçlü olabileceği sonuçlarına ulaştı.

Çalışmalar, çoğunlukla, hasta olmayan genç popülasyonda önleme çalışması olarak ele alınmıştı. Fakat hasta bireyler üzerinde yapılan bazı çalışmalar da mevcuttur. Örneğin, geçmişte yaptıkları iyilikleri hatırlamaları istenen hemodiyaliz hastaları diğerlerine göre, 12 ay boyunca fosfat kontrolü ve sıvı alımına bağlılık konusunda gelişmeler göstermişlerdir. Hipertansiyona sahip Afrika kökenli Amerikalılar ise kendini-doğrulama barındıran müdahaleye maruz kaldıktan sonra, ilaçlarına bağlılıkta gelişme göstermişlerdir.

Öyleyse, kendini-doğrulama tekniğini pratikte ne şekilde kullanabiliriz? Danışanınızda direnç yaratacak sağlık mesajını iletmek istediğiniz bir konsültasyon düşünelim. Örn., sigara kullanmanın zararlı etkileri veya ilaçları reçetelendirilmiş şekilde almamak. Eğer ki 5-15 dakika arası zamanınız varsa ve danışanınızda okur yazarlık mevcutsa, konsültasyonun başında danışanınıza basit bir değer doğrulama egzersizi uygulayabilirsiniz. Danışanınızdan en önemli bulduğu değerleri ve bu değerlerin neden önemli olduklarını yazmasını veya şahsen bu değerleri konuşmasını isteyebilirsiniz. Veya danışanlarınızdan onlara değerlerini hatırlatıcı sorular içeren ölçekler doldurmasını isteyebilirsiniz. Bunları yaptıktan sonra, artık sigara kullanımının veya reçeteye bağlı kalmamanın risklerini barından sağlık mesajlarını kolayca iletebilirsiniz.

Eğer zaman veya okur-yazarlık problem teşkil ediyorsa, kendini-doğrulama tekniği kısa bir iyilik anketi kullanılarak sağlanabilir. Son zamanlarda, bazı diğer kısa teknikler de geliştirilmiştir. Bunlar, değer doğrulamayı birkaç anahtar cümleye indirgeme çabaları, değer anketleri kullanma, doğrulamayı mesaj ile bütünleştirme, veya tehdit edildiklerinde insanlara, kendini-doğrulayıcı niyet oluşturmada yardımcı olma gibi teknikler içermektedir. Ancak, şimdiye kadar bu teknikler sadece birkaç çalışmada kullanılmıştır. Bu nedenle ne kadar iyi çalıştıkları hakkında çok az şey biliyoruz.

Bu yönlendirmelerden bazılarına Sussex Üniversitesi internet sitesinde yer alan kendini-doğrulama araştırma grubu (SARG), kaynak sayfasından ulaşabilirsiniz (bunların dili İngilizcedir). Bu belirtilenler veya diğer ilgilinizi çeken kendini-doğrulama teknikleri hakkında tavsiye vermekten mutluluk duyacağız.

Pratik uygulama için maddeler

1) Kendini-doğrulama tekniğini ne zaman kullanmayı düşünmeliyim?

Kendini-doğrulama tekniğini danışana, yoksaymaya veya reddetmeye meyilli olduğu önemli bir sağlık mesajı vermeniz gerektiğinde kullanmayı düşünün. Bu gibi durumlarda, kendini-doğrulama aktarılan mesajı kabullenme ve buna uygun davranış gösterme olasılığını artıracaktır.

2) Pratik anlamda, kendini-doğrulama tekniğini en iyi şekilde nasıl kullanabilirim?

Boş zamanlarınızda, görüşmelerinizde, veya küçük gruplar halindeyken kendini-doğrulama tekniğini kullanmak en uygun olarak değerlendirilebilir. Bu gibi durumlarda, daha önce deneyip test ettiğiniz değer doğrulama metodlarından herhangi birini uygulayarak, ardından sağlık mesajını iletebilirsiniz. Kullanabileceğiniz örnek ingilizce materyallere ulaşmak adına SARG internet sitesindeki kaynak sayfasına bakabilirsiniz.

Danışanınız, kendini doğrulamayı özel olarak mı yoksa sizinle birlikte mi yapmayı tercih edecektir. Bu konuyu onunla tartışın. Danışanlarınızı kendini-doğrulama egzersizini bir zorunluluk değil, aksine bir seçim olarak görmeleri konusunda teşvik edin. Seçimde özgürlüğün müdahalenin işleyişine katkısı konusunda bazı kanıtlar mevcuttur.

3) Ne konuda dikkatli olmalıyım?

Sağlık mesajının ikna edici olduğu konusunda emin olun. Kendini-doğrulama, danışanları daha açık görüşlü olmaları yönünde teşvik etmelidir. Buda, güçlü mesajları daha fazla kabul edecekleri fakat zayıf mesajları daha fazla reddecekleri anlamı barındırır.

Kendini-doğrulama tekniğini, eğer kullanılmazsa mesaja direnç göstereceğine inandığınız danışanlar üzerinde uygulayınız. Kendini-doğrulama tekniğinin, ilk etapta savunmacı olmayan danışanlarda işe yaramadığına ve hatta ters etki yarattığına dair kanıtlar bulunmaktadır.

Şüpheniz varsa, tavsiye için bize danışınız. Yardım etmek için buradayınız.

Translated by (Begum Cakmak, Lecturer in Psychology)