Urte Scholz, University of Zurich & Gertraud (Turu) Stadler, University of Aberdeen

 Wsparcie społeczne traktowane jest jako jednoznacznie pozytywne działania. Bo co może być niewłaściwego w pomaganiu? Na przykład wtedy, gdy ktoś ugotuje ci zdrowy posiłek, jeśli starasz się zmienić swoją dietę. Albo gdy ktoś cię pocieszy, kiedy właśnie znowu nie udało ci się rzucić palenia. Przytoczone sytuacje budzą jednak od razu przeczucie, że dobre intencje mogą tutaj nie wystarczyć. Partner przygotowujący zdrowe posiłki lub siostra zasypująca poradami dietetycznymi mogą prowadzić do przekonania, że ktoś inny wie lepiej, co jest dla ciebie dobre. Czy w ogóle prosiłaś ich o pomoc? Czy oni nie wierzą w to, że sam możesz jeść zdrowo? Czy zatem udzielanie wsparcia społecznego, gdy ktoś usiłuje zmienić swoje zachowanie, jest zawsze dobre?

Celem tego tekstu jest pokazanie praktykom, jak doradzać klientom, by ci efektywnie szukali użytecznego wsparcia społecznego. Zacznijmy jednak od zdefiniowania, czym jest, a czym nie jest wsparcie społeczne.

Czym jest wsparcie społeczne?

Wsparcie społeczne jest pomocą dostarczaną osobie konfrontującej się z trudną sytuacją lub wyzwaniem, takim jak na przykład wprowadzanie zdrowszej diety. Wsparcie ma na celu rozwiązanie problemu lub chociaż obniżenie poziomu stresu zawiązanego z tym problemem. Można wyróżnić trzy aspekty wsparcia społecznego, które często pozostają ściśle ze sobą powiązane. Pierwszy to wsparcie emocjonalne, do którego można zaliczyć pocieszanie kogoś i sprawianie, że czuje się kochany, rozumiany i objęty opieką, gdy przejmuje się tym, jak trudna jest dla niego zmiana diety. Kolejne to wsparcie praktyczne, polegające na podjęciu konkretnego działania, żeby pomóc, np. kupno odpowiednich produktów spożywczych. Trzecie to wsparcie informacyjne, które może się przejawiać w udzielaniu porad, np. w jaki sposób spożywać więcej warzyw. O ile wsparcie może pochodzić od właściwie od dowolnej osoby, badania wykazały, że najczęściej udzielane jest przez bliskich: partnerów, rodzinę i przyjaciół. Istotnym źródłem wsparcia dla osób z problemami zdrowotnymi są także pracownicy służby zdrowia lub osoby w podobnej sytuacji zdrowotnej.

Ponadto można wyróżnić dwa rodzaje wsparcia: wsparcie spodziewane w przyszłości oraz wsparcie otrzymane w przeszłości. Na przykład, palacz próbujący rzucić nałóg może wyobrażać sobie wsparcie, jakie otrzyma od innych. Ten typ wsparcia określa się mianem postrzeganego wsparcia społecznego. Jest ono bardziej związane z optymistycznym postrzeganiem przyszłości niż z faktycznymi interakcjami wspierającymi. Postrzegane wsparcie społeczne może być oceniane nieco na wyrost, ponieważ oczekiwania te niekoniecznie podlegają testowaniu w rzeczywistości. Drugi sposób ujmowania wsparcia dotyczy już tego, jakie wsparcie osoba realnie otrzymała, radząc sobie z konkretnym problemem. Podstawą jego oceny są wspomnieniadotyczące otrzymywanego wsparcia, na przykład przypomnieniu sobie, kto faktycznie pomógł nam w przestrzeganiu zdrowszej diety w zeszłym tygodniu. Oba wymienione wsparcia niekoniecznie są ze sobą silnie związane. Można przecież oczekiwać, że bliska osoba pomoże nam w trudnej sytuacji, ale mimo najlepszych chęci nie być w stanie przypomnieć sobie żadnej pomocy z jej strony w przy naszej ostatniej próbie zdrowszego jedzenia.

Umiejętne wspieranie w zmianie zachowań zdrowotnych

Przegląd licznych badań wskazuje na pozytywny efekt wsparcia społecznego dla zachowań zdrowotnych. Jednak uważniejsza analiza pozwala stwierdzić, że większość z tych badań dotyczyła pierwszego rodzaju wsparcia opisywanego wyżej – wsparcia postrzeganego. Tym samym, pozytywne oczekiwanie wsparcia systematycznie wiąże się z zachowaniami sprzyjającymi zdrowiu. Drugi rodzaj wsparcia, czyli aktualnie otrzymywane wsparcie, znacznie rzadziej stanowiło główny przedmiot badań, a jeśli nawet, to otrzymywane wyniki okazywały się niejednoznaczne. W dużej mierze wynikało to z trudności wzbudzenia wsparcia w badanych interwencjach. Ogólnie jednak, wydaje się, że nie ma gwarancji, że udzielane w dobrej wierze wsparcie społeczne jest faktycznie pomocne w zmianie zachowań zdrowotnych. Efektywność wsparcia może zależeć od: l   tego, kto wsparcia udziela (czasem lepiej, gdy wsparcie pochodzi od przyjaciół niż od małżonków),l   płci dawcy wsparcia (kobiety zdają się skuteczniej udzielać wsparcia zarówno kobietom, jak i mężczyznom),l   dopasowania pomiędzy potrzebami wspieranego a udzielanym wsparciem,l   warunków społecznych, w jakich następuje proces wymiany (czy w danej relacji wsparcie udzielane i dawane jest zrównoważone, czy też nie).

Co ważne, istnieją również badania pokazujące, że otrzymywanie wsparcia może być wręcz szkodliwe. Może ono przyczynić się do gorszego samopoczucia u biorcy lub przekonania, że nie jest on w stanie poradzić sobie samodzielnie. Umiejętne wsparcie społeczne – pochodzące od osób zaufanych, opowiadające na potrzeby wspieranego i sprawiające, że czuje się on zrozumiany, doceniony i pod dobrą opieką, gdy usiłuje zmieniać swoje nawyki – wydaje się być najlepszą opcją. Tak udzielane wsparcie opiera się na wzajemnej komunikacji obu stron, czyli biorcy i dawcy wsparcia. Osoba, która chce dokonać zmiany, powinna określić swoje potrzeby, a następnie jasno to wyrazić, aktywnie poszukując wparcia wśród osób godnych zaufania, że w odpowiedni sposób zareagują na ten komunikat. Osoba dająca wsparcie powinna z kolei dążyć do zaspokojenia tych potrzeb, zachowując przy tym szacunek dla wspieranego i wrażliwość na jego potrzeby.

Wskazówki praktyczne

Co w takim razie powinno się robić, żeby efektywnie wesprzeć osobę, która chce zmienić swoje zachowanie na sprzyjające zdrowiu? Warto, aby praktycy doradzający klientom zachęcali ich do poszukiwania adekwatnego wsparcia i komunikowania swoich potrzeb osobom bliskim i pracownikom służby zdrowia. Należy tutaj pamiętać o następujących wskazówkach:

• Zachęcaj osoby, które chcą dokonać zmiany, by szukały wsparcia u zaufanych osób i rozmawiały z nimi o tym, co byłoby dla nich naprawdę pomocne. Pomocne może być też nieingerowanie w proces zmiany!
• Ćwicz z klientami umiejętność komunikowania potrzeb i dopasowywania otrzymywanego wsparcia do tych potrzeb. W tym celu można zastosować odgrywanie ról, by przećwiczyć różne scenariusze proszenia o wsparcie. Ćwiczenia powinny także zwiększać świadomość tego, że wsparcie społeczne to bardzo indywidualna sprawa i dlatego nie zawsze jest pomocne. Klient powinien zatem mieć również możliwość przećwiczenia przekazywania konstruktywnych informacji zwrotnych dawcom wsparcia, żeby poprawić efektywność wsparcia.
• Ćwicz rozpoznawanie adekwatnego wsparcia. Zmiana zachowania jest procesem i z tego powodu potrzeby mogą zmieniać się z dnia na dzień, co wymaga ciągłej adaptacji zachowani wspierających.

 

 

Translated by Zuzanna Kwissa-Gajewska & Ewa Gruszczyńska