Door Felix Naughton, University of East Anglia, UK

Tussen 25-50% van de vrouwelijke rokers stopt als ze ontdekken als ze zwanger zijn. Waarom rookt de rest door tijdens hun zwangerschap?

Weten ze dan niet dat roken tijdens de zwangerschap schadelijk is? Meestal weten ze dat wel. Een van onze onderzoeken in het Verenigd Koninkrijk vond dat 99% het in meer of mindere mate eens was met de stelling ‘roken tijdens de zwangerschap kan zeer schadelijk zijn voor mijn baby’, waarbij ongeveer 75% het ‘zeer eens’ of ‘extreem eens’ was met de stelling. Aan dit onderzoek deden zowel zwangere vrouwen mee die wilden stoppen als zij die niet wilden stoppen. Toch was minder dan 10% van hen 12 weken later gestopt. Hoewel vrouwen die sterk geloven dat roken tijdens de zwangerschap schadelijk is vaker proberen te stoppen, verhoogt dat geloof de kans op succesvol stoppen niet.

Samengevat: kennis over de schadelijkheid van roken tijdens de zwangerschap speelt slechts een kleine rol bij het stoppen. 

Zijn ze niet gemotiveerd genoeg om te stoppen? Dit klopt in sommige gevallen. Uit ons onderzoek blijkt dat in de vroege zwangerschap net minder dan de helft van de vrouwen de komende maand van plan is te stoppen met roken, en evenveel vrouwen proberen inderdaad te stoppen. Hoe verder de zwangerschap vordert, hoe lager de motivatie om te stoppen lijkt. Verassend is dat een hogere motivatie om te stoppen de kans om daadwerkelijk succesvol te stoppen niet verhoogt. Hetzelfde zien we bij rokers die niet zwanger zijn. Bovendien blijkt uit literatuuroverzichten van randomised controlled trials die kijken naar Motivationeel Interviewen (een counselingtechniek die zich richt op het verhogen van motivatie voor gedragsverandering) dat deze techniek niet effectief is bij zwangere vrouwen.

Samenvatting: Motivatie verhoogt de kans dat een vrouw probeert te stoppen met roken, maar is niet voldoende om daadwerkelijk voor langere tijd succesvol te stoppen.   

Zijn ze niet geïnteresseerd in hulp zoeken om te stoppen met roken? Ook dit klopt in sommige gevallen, maar niet altijd. Uit ons onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de zwangere vrouwen in de vroege zwangerschap graag hulp wil met stoppen met roken. In tegenstelling tot motivatie bleef interesse in ondersteuning hoog tot in de late zwangerschap. Echter, slechts een op de tien vrouwen vertelden dat ze daadwerkelijk hulp hadden gevraagd. Degenen die om hulp hadden gevraagd lieten weten meer geïnteresseerd te zijn in hulp in vroege stadia van de zwangerschap. Een gesprek met een gezondheidszorgmedewerker hield een sterk verband met interesse in het zoeken van ondersteuning, dus dit kan een makkelijke manier zijn om de toegang tot hulp te verhogen.

Samenvatting: Een gesprek met een zwangere vrouw over stoppen met roken kan haar interesse in stoppen verhogen, wat vervolgens haar kans op het inschakelen van hulp kan verhogen.  

Zijn er geen effectieve manieren om zwangere vrouwen te helpen? Gelukkig zijn die er wel. Onderzoek heeft laten zien dat gedragsondersteuning, gestructureerd advies en hulp om te gaan met de gedragsaspecten van roken en stoppen zwangere vrouwen kan helpen te stoppen met roken. Deze ondersteuning kan zowel een-op-een gegeven worden of in de vorm van zelfhulp, en kan zowel een papier als digitale vorm aannemen. Gedragsondersteuning aanvullen met nicotinevervangers bij vrouwen met matige of hoge afhankelijkheid van nicotine kan de effectiviteit van ondersteuning verhogen. Het bewijs hiervoor is echter nog zwak, waarschijnlijk omdat het meeste onderzoek een lage therapietrouw laat zien bij nicotine vervangende therapie. Dit komt gedeeltelijk door de zorg dat nicotine slecht is voor de baby. Uit een literatuuroverzicht dat keek naar onderzoek van de hoogste kwaliteit, waarbij tienduizenden vrouwen en baby’s betrokken waren bleek echter dat er geen bewijs is voor schadelijke effecten van nicotinevervangers op de zwangerschap. Vrouwen kunnen dus gerust zijn dat het risico van nicotinevervangers laag is in vergelijking met doorgaan met roken. Een minder bekende factor is dat zwangere vrouwen twee keer zo snel nicotine afbreken in hun lichaam als vrouwen die niet zwanger zijn, door een verhoogd metabolisme. Dit betekent dat zwangere vrouwen meer nicotinevervangers nodig hebben om behoefte aan sigaretten en afkickverschijnselen tegen te gaan. Normaal gesproken hebben gezondheidszorgmedewerkers en vrouwen zelf echter juist een voorkeur voor een lagere dosis nicotinevervangers.

Andere vormen van nicotinegebruik, zoals e-sigaretten, kunnen best net zo effectief zijn gedurende de zwangerschap, maar we hebben momenteel nog niet genoeg onderzoeksresultaten om e-sigaretten aan te bevelen. De gezondheidsrisico’s van e-sigaretten zijn waarschijnlijk een stuk lager dan de risico’s van tabak. Als zwangere vrouwen e-sigaretten willen gebruiken om hen te helpen te stoppen met roken dan adviseert men in het Verenigd Koninkrijk dit aan te moedigen. Een andere effectieve aanpak is om een financiële beloning in het vooruitzicht te stellen bij succesvol stoppen, samen met ondersteuning bij gedragsverandering. Uit onderzoek blijkt dat van alle methoden die mensen helpen te stoppen met roken financiële beloning het meest effectief is.

Samenvatting: Gedragsondersteuning, vooral als dit gecombineerd wordt met nicotinevervangers voor mensen die afhankelijk zijn, en/of financiële beloningen, zijn effectief gebleken. 

Welke groepen hebben vooral hulp nodig? Stoppen met roken tijdens de zwangerschap is afhankelijk van veel factoren, zoals een lager opleidingsniveau of inkomen. Maar meer praktische factoren zoals een partner hebben die ook rookt en een mate van afhankelijkheid van nicotine zijn belangrijke obstakels voor vrouwen die het moeilijker maken om te stoppen met roken. Andere belemmerende factoren zijn depressiviteit en stress tijdens de zwangerschap.

Samenvatting: Vrouwen bij wie enkele of al deze factoren een rol spelen hebben waarschijnlijk meer intensieve en multicomponent ondersteuning nodig.     

Praktische tips

• Geef vrouwen die roken tijdens de zwangerschap informatie over de risico’s voor henzelf en voor de baby en bied alle vrouwen, ongeacht hun motivatie om te stoppen, hulp aan bij het stoppen met roken. Blijf deze hulp aanbieden gedurende de zwangerschap, ook aan diegenen die hulp afslaan.
• Geef gestructureerde gedragsondersteuning, of het nu een-op-een of zelfhulp betreft, op papier of digitaal, aan degenen die de hulp accepteren. De motivationele interviewtechniek werkt echter niet.
• De effectiviteit van gedragsondersteuning zal waarschijnlijk verhoogd worden door het aanbieden van nicotinevervangers aan vrouwen die een mate van afhankelijkheid hebben laten zien. Vrouwen moeten hierbij wel geholpen worden zodat ze zich aan de voorgeschreven dosis houden, en zorgen over het effect op de baby moeten besproken worden. Als vrouwen e-sigaretten willen gebruiken kan dat, en dat moet beschouwd worden als minimalisering van risico.
• Als nicotinevervangers gebruikt worden stel dan voor om twee manieren te combineren (bijvoorbeeld pleisters en kauwgom), om nicotine vervanging te maximaliseren en zo behoefte aan sigaretten en afkickverschijnselen te verminderen.    
• Als er financiële ruimte voor is kan het helpen een financiële beloning in het vooruitzicht stellen, en die afhankelijk te maken van bewijs door bijvoorbeeld ademtesten uit te voeren met een koolmonoxide monitor. 

Belangenconflict verklaring: Dr Felix Naughton heeft geen banden met, of financiële betrokkenheid bij, fabrikanten van nicotinevervangers of e-sigaretten.  

[Vertaald door Anne van Dongen]