Irina Todorova, Sağlık Psikolojisi Araştırma Merkezi, Sofya, Bulgaristan

 Yaşlanmakta olan sevdiğimiz kişilerle ilgilenmek, özellikle zayıf bir durumdalarsa, aynı anda hem mutluluk verip hem de sinir bozucu olan kafa karıştırıcı ve karmaşık bir deneyim olabilir. Tıbbi bilim, insanların daha uzun ve sağlıklı yaşamlara sahip olmasına, aynı zamanda bazı durumlarda yaşlanmayla birlikte oluşan bilişsel gerilemeyi önlenmesine yardımcı oluyor. Ailelerimizin yaşlı bireylerle ilgilenme şekilleri dışında, bunama, yaşlanma ve bakıcılık gibi olaylar kültürel bağlamlara göre değişiklikler gösterebiliyor. Çoğu insan evlerinde kendi topluluklarının bir parçası olarak yaşlanıyor ve psikososyal açıdan bu hem yaşlı bireyler için hem de o toplulukta olan farklı yaşlardaki jenerasyonlar için yararlı oluyor. Aynı zamanda, sağlığı kötüleşmekte olan bir bireye bakmak, bakıcı tarafa için fiziksel çaba, psikolojik gerginlik, sürmekte olan kayıpla ilgili yas ve muhtemel finansal zorluklar gibi deneyimleri de beraberinde getiriyor.

Hikaye tarzında sağlık psikolojisi insanların yaşadığı deneyimleri ve anlamlarını, o bağlam içerisinde hikaye anlatımı ve özellikle sağlık ve hastalıkla ilgili kişisel değişimleri anlamlandırma vasıtasıyla anlamayı hedefliyor. Hikayeler aracılığıyla, insanlar beklenmeyen “biyolojik bozulmaları” anlamlandırabilir ve geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanlarla ilgili, hem de değişmiş kendilik ve ilişkilerin devamlılığı arasında bağlantılar kurabiliyor. Farklı olayları akıcı bir hikayeye bağlama vasıtasıyla, insanlar bu olayın ne olduğu, bu olayın ne anlama geldiği ve şimdi kime dönüştüğüyle ilgili açıklamalar yaratabiliyorlar. Bakıcılıkla ilgili araştırmamızda gördüğümüz gibi, hikayeler, bakıcıların sevdikleri insanlarla olan ilişkisinin zamanla nasıl değiştiği tekrar tanımlamasına izin veriyor. Hikaye tarzında sağlık psikolojisi, sağlık farklılığını aydınlatabilme amacıyla hikayelerin kişisel, sosyal ve kültürel olarak birden çok katmanı olduğunu vurguluyor. Hastaların hikayeleri, onların resmi ya da gayri resmi bakıcıları tıbbi uygulama ve tıbbi eğitimde de vurgulanıyor.

 

Bakıcıların bakımı: Araştırmacılar ve uygulayıcılar bakıcıların nasıl desteklenebileceği ile ilgilendiler. Değerlendirme araştırmaları gösteriyor ki farklı yaklaşımlar yardımcı olabilir, ve o yaklaşımları aşağıdaki gibi gruplandırabiliriz:

• Eğitim ve egzersiz – yaşlanma ve bunama semptomları ve evreleriyle ilgili bilgiyi artırma
• Sosyal destek – online olarak ya da gruptaki akranlardan; ya da aile ve arkadaşlar tarafından sağlanan destek
• Soluklanma – bakıcının yorgunluğunu azaltma amacıyla sosyal ağlardan ya da organizasyonlardan sağlanan soluklanma, mühlet
• Sağlığı teşvik eden davranışlar – bakıcılar için sağlanan davranışlar, fiziksel aktiviteler, stres azaltma aktiviteleri ve uygulamaları gibi

Aynı zamanda resmi olmayan bakıcılar, hastalar ve onların aileleri için savunucu politikaların üzerinde de durmalıyız. Örneğin, Massachusetts Yasama Meclisi, ailelerden ve sağlık profesyonellerinden gelen girdilere cevaben ve yerel Alzheimer’s Birliği bölümünün savunduğu “Mass Alzheimer’s and Dementia Act” yasasını geçirdi. Bu yasa, sağlık çalışanlarını ve bunama hastalarına ve ailelerine tanı koymada ve bakım sağlama eğitimini destekleyecek; teşhis için yeterli bildirimi sağlayacak ve kötüye kullanımdan korumayı ve yeterli akut desteği sağlayacaktır.

 

Hikaye tarzında sağlık pratiği: Anlatım pratikleri kişi merkezli, diyaloglu ve bakımın gerçekleştiği kültürel ve yapısal bağlamlarda oluşmaktadır. Bakıcıların anlatım pratikleri kendilerinin anlam oluşturmasında ve aynı zamanda “anlatı yetkinliklerini” artırmalarında yardımcı olur – ilgilendikleri kişinin hikayelerini ve deneyimlerini dinlemek ve bunlara uymak konusunda.

Bakım verenin refahını artırmak için yapılan müdahalelerin meta analizlerinden çıkan sonuçlardan biri, hem bakıcılar hem de hastalar dahil olduğunda bunların en etkili olduğu sonucudur. Evde bakım ya da bakım evlerinde tanıtılan hikaye anlatımı programlarına çeşitli örnekler mevcut (örneğin “hayat hikayesi çalışması” ya da “hatırlatma çalışması”). Bunların çoğu yaşlı insanlar üzerinde odaklanmış olsa da bazıları aile ve gayri resmi bakıcıları da içeren işbirlikli ve ortak hikaye anlatımı uygulamaları olarak da düzenlenmiştir.

Bakıcılık, gayri resmi bakıcılar için yorucu bir durum olabilir ve bu durum yorgunluk ve kederi bir araya getiren öyküler aracılığıyla yaşanır ve sevdiklerimizle ilişkilerimizi derinleştirmemize hizmet eder. Bakım verenlerin kendi hikayelerini benimsemelerine yardımcı olmak, yenilenen bir anlam ve amaç duygusuna ulaşılmasına katkıda bulunabilir.

Bir anlatı pratiği perspektifinden, pratisyenlere uygulama yapmaları ve günlük bakıcılık eylemlerinde hangi bakıcıların kendilerini göz önünde tutabilecekleri konusunda aşağıdaki önerileri sunuyoruz.

 

Pratik önerileri

 

• (Resmi olmayan) Bakıcıları ve bakım verme hikayelerini paylaşmada ve sevdikleriyle ilişkilerindeki değişimi paylaşmaya teşvik edin. Açık uçlu sorular sormak, (Bana …. Yaptığınız zamandan bahset…”) empati ile dinlemek ve bakım verenleri arkadaşlarıyla konuşmaya ya da hikayelerin paylaşıldığı yaşıt destek gruplarına katılmak gibi.
• Bakıcıları günlük yazmaya başlamaya, edebiyat ve şiir üzerine okumaya ve düşünmeye teşvik edin. Bu öyküler üzerine düşünmek, bakım verenlerin yaşamlarında neler olup bittiğini anlamalarını sağlamanın yararlı bir yoludur ve bu, sağlığa çeşitli şekillerde fayda sağlayabilir.
• Bakıcıların hikayelerinin ilişkisel olduğunu kabul edin ve bakıcıların ve umursadıkları kişilerin, ortak geçmişleri ve bu anları hakkında birlikte konuşmak için zaman ayırmalarını önerin. Bakım veren kişilere, bakılan kişi ile anıların nasıl uyandırılacağı ve bağlanacağı hakkında fikirler verin (örneğin, eski fotoğraflara, ortak anıları içeren nesneler, hafıza kutuları ve kolajlar gibi).
• Bu tarz hikaye anlatımı uygulamalarının uygulanması zaman alır ve tüm bakıcılarla uygulanamayabilir. Bu nedenle, hassas bir şekilde ve deneme olarak tartışılmalıdırlar. Hikayeler birden fazla duygu uyandırabildiğinden, kısa anlatımlarda hikaye anlatımı uygulamaları da yapılabilir.

 

Çeviri: Alperen Yıldırım

İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ankara

 

Yerel Editör: Gülcan Garip

University of Derby