Peter Harris en Ian Hadden, The Self-Affirmation Research Group, School of Psychology, University of Sussex, UK

Ben je ooit terughoudend geweest om iets onder ogen te zien wat je liever negeert? Misschien een voorliefde voor lekkere trek waar je te vaak aan toegeeft, of de neiging om oproepen voor gezondheidschecks te negeren? Je bent niet de enige. De meeste mensen zien zichzelf als verstandig en competent. Daarom is het moeilijk om te horen dat je je soms niet zo verstandig en competent gedraagt. We zijn daarom erg goed in ons verzetten tegen dingen die we liever niet over onszelf horen.

Helaas kan weerstand tegen berichten over gezondheidsrisico’s – zoals het risico van overgewicht, roken, of het niet houden aan instructies in de bijsluiter – serieuze consequenties hebben voor zowel kwaliteit van leven als levensduur. Hoe kun je als gezondheidszorgmedewerker cliënten helpen om te luisteren naar adviezen die ze liever negeren? De ‘zelf-bevestigingstechniek’ kan hierbij helpen.

Een zelfbevestiging is een handeling waarbij iemand zichzelf geruststelt dat hij/zij een goed en competent persoon is. Dit vermindert de neiging om zichzelf te beschermen tegen een boodschap over hun gezondheid die impliceert dat de persoon niet competent is, wat er vervolgens voor zorgt dat men de boodschap objectiever beoordeelt, en de focus komt te liggen op relevantie en implicaties voor henzelf. Dit verhoogt de kans dat men daadwerkelijk iets met het advies gaat doen. Je kunt hier meer vinden over de theorie achter zelfbevestiging.

Zelfbevestiging kan op veel manieren gedaan worden, zoals het denken aan goede dingen die je gedaan hebt, talenten, goede karaktereigenschappen, of belangrijke sociale relaties. Momenteel wordt ‘waardenbevestiging’ veel onderzocht, waarbij mensen vragen beantwoorden of schijven over hun belangrijkste waarden, zoals gulheid of eerlijkheid.

Experimentele studies hebben bewijs gevonden dat zelfbevestiging kan werken. Deelnemers die gevraagd werd een zelfbevestigingsoefening te doen (vaak maar één keer) hadden vaker de neiging gezondheidsadvies te accepteren, en voelden zich meer geneigd om een verandering door te voeren, dan mensen aan wie die dat niet gevraagd werd. Zelfbevestiging werkt zelfs door op gedrag enkele maanden later. De voordelen van zelfbevestiging zijn bij veel gezondheidsgedrag gevonden, inclusief alcoholconsumptie, roken, veilig vrijen, vis, fruit, en groente eten, dopinggebruik, lichaamsbeweging, flossen, en gebruik van zonnebrandcrème. Sommige onderzoeken hebben gevonden dat de effecten zelfs het sterkst kunnen zijn bij mensen die moeilijk te motiveren zijn, zoals zware drinkers of rokers, of mensen die vaak gebruik maken van de zonnebank.

Het meeste onderzoek is gedaan naar preventief gedrag buiten gezondheidszorg settingen, maar er is ook onderzoek gedaan bij patiënten. Bijvoorbeeld, dialyse patiënten die gevraagd werden om herinneringen op te halen aan goede daden lieten een verbetering zien in fosfaat controle en hielden zich beter aan adviezen om genoeg te drinken, tot 12 maanden later. Afrikaanse Amerikanen met een hoge bloeddruk hielden zich beter aan adviezen in de bijsluiter na een interventie waarvan zelfbevestiging een onderdeel was.

Hoe kan zelfbevestiging in de praktijk gebruikt worden? Stel je een spreekuur voor met een patiënt aan wie je een gezondheidsadvies wil geven, wat lastig kan zijn voor de patiënt om te horen, zoals de schadelijke effecten van het roken, of het niet correct innemen van hun medicatie. Als je 5-15 minuten beschikbaar hebt, en de patiënt goed kan lezen en schrijven, dan zou je de afspraak kunnen beginnen met een eenvoudige waardenoefening. Je zou de patiënt kunnen vragen om wat te schrijven of te vertellen over hun belangrijkste waarde en waarom deze waarde belangrijk voor hen is, of om wat vragen in te vullen die ontworpen zijn om hen aan hun waarden te herinneren. Zodra ze dit gedaan hebben kan het gezondheidsadvies gegeven worden.

Als tijd of lees- en schrijfvaardigheid een probleem zijn, kan een korte vragenlijst over vriendelijkheid en behulpzaamheid gebruikt worden. Recentelijk zijn ook andere korte technieken ontwikkeld, zoals het verkorten van de waardenoefening tot een paar zinnen, een waardenvragenlijst, de bevestiging integreren in het advies, of het vormen van plannen om zelfbevestiging te gebruiken in moeilijke situaties. Deze technieken zijn echter nog niet vaak getoetst in onderzoek, dus tot nog toe weten we niet zeker hoe goed ze werken.

Sommige van deze oefeningen zijn (in het Engels) te vinden op onze website van de Universiteit van Sussex, de Self-Affirmation Research Group (SARG). We adviseren graag over deze of andere technieken die je zou willen gebruiken.

Tips voor in de praktijk

• Wanneer kan zelfbevestiging gebruikt worden?

Je kan zelfbevestiging gebruiken als je een cliënt een belangrijk gezondheidsadvies moet geven, en je vermoed dat dit advies genegeerd of afgewezen zal gaan worden. Zelfbevestiging kan de kans vergroten dat het advies ter harte genomen gaat worden, en dat de cliënt actie zal gaan ondernemen om hun gezondheid te verbeteren.

• Hoe kan ik zelfbevestiging het beste in de praktijk gebruiken?

Het is het beste om zelfbevestiging te gebruiken in een-op-een gesprekken of in kleine groepen, en als je wat tijd ter beschikking hebt. Een gezondheidsadvies kan in deze gevallen voorafgegaan worden door een van de waard bevestigingsmethoden waarvan uit onderzoek is gebleken dat ze werken. Zie de SARG-website voor voorbeelden (in het Engels).

Overleg met de cliënt of ze de bevestigingsoefeningen liever alleen doen of met jou erbij. Probeer hen zelf enthousiast te maken om de oefening te doen, in plaats van dat je hen dit opdraagt. Er zijn aanwijzingen dat de vrijheid om de keuze te maken om een oefening te doen belangrijk is voor het positieve effect van de oefening.

• Waar moet ik voor oppassen?

Zorg dat het gezondheidsadvies overtuigend is. Zelfbevestiging zorgt ervoor dat cliënten meer open staan voor nieuwe informatie waardoor ze een duidelijk advies aannemen. Daarentegen zijn ze ook sneller geneigd een zwak advies af te wijzen.

Gebruik zelfbevestiging alleen bij cliënten waarvan je weet dat ze gezondheidsadvies niet op gaan volgen. Er zijn aanwijzingen dat zelfbevestiging niet of zelfs averechts kan werken als cliënten van nature geneigd zijn advies aan te nemen.

Als je twijfelt, vraag om advies – we zijn hier om te helpen.