Jane Ogden, University of Surrey, UK

Nadwaga jest niewątpliwie jednym z problemów, o którym należy rozmawiać w czasie konsultacji. Ale próby podjęcia tego tematu mogą napotkać na nieprzewidziane przeszkody. Niektórzy pacjenci mogą mieć już dość uwag lekarzy i personelu medycznego na temat  swojej nadwagi („Musi pan/pani schudnąć”) za każdym razem, gdy korzystają z opieki zdrowotnej: niezależnie od tego, czy przyszli z powodu bólu gardła, wymazu z szyjki macicy czy potencjalnego problemu z sercem. Ich niechęć może być spowodowana, tym, że przez większość życia doświadczali tego typu napiętnowania i są przekonani, że każdy postrzega ich przez pryzmat ich wagi. W przypadku innych osób, mogą nie uważać swojej wagi za problem i będą czuły się obrażone lub zaskoczone, kiedy kwestia nadwagi zostanie poruszona. Jeszcze inni mogą po prostu nie chcieć rozmawiać na ten temat i blokować tego typu próby, myśląc: “Co ty możesz wiedzieć o otyłości – jesteś chudy / gruby / zbyt młody / zbyt stary” lub “Nauka zawsze się myli”. Rozmowa o nadwadze pacjenta wymaga zatem planowania działania z uwzględnieniem tego, “kiedy,” “jak” i “co” się powie. 

Kiedy….

Ludzie mogą przez większość życia mieć zdolność niesłyszenia rzeczy niewygodnych. Pierwszym sposobem, umożliwiającym dotarcie do nich, jest wybór odpowiedniego momentu, kiedy będą one bardziej podatne na przyswojenie ważnych informacji. Do takich sytuacji zalicza się: pojawienie się nowych objawów somatycznych (tj. duszność lub bóle stawów), diagnoza choroby przewlekłej (np. cukrzycy lub nadciśnienia tętniczego), wzmianka o ważnym wydarzeniu życiowym (“zaawansowany wiek” lub przejście na emeryturę), trudności z wykonywaniem codziennych czynności (chodzenie po schodach, noszenie dzieci lub wiązanie sznurówek). Te „pouczające” momenty mogą sprawić, że ludzie będą zainteresowani rozmową o swojej tuszy. Tak więc, kiedy pacjent opowiada o sytuacji, która może okazać się przełomowa w jego podejściu do swojej nadwagi, wykorzystaj to. 

Jak….

Ale i następny etap współpracy też nie jest łatwy! Jakiego używać języka? Czy używać zwrotów typu: “gruby”, “waga”, “nadwaga” czy nawet “otyłość”? Czy raczej nieśmiało zapytać: “Czy możemy porozmawiać o pani/pana wadze?”. A może w sposób bezpośredni oświadczyć: “Musi pan/pani schudnąć”. Nie ma prostej odpowiedzi, ale w “Psychologii diety” wykazano, że: pracownicy służby zdrowia często bardziej boją się tego tematu niż pacjenci. Powinni umieć poruszać ten temat w czasie konsultacji, nawet jeśli woleli by tego uniknąć. Słowo “otyłość” może być szokiem dla pacjenta, ale trochę szoku (nie za dużo) może być pomocne. Każdy pacjent jest inny, każdy pracownik służby zdrowia jest inny, a każda konsultacja jest dynamiczną relacją pomiędzy nimi. Sposób postępowania z pacjentem, będzie zależał od sytuacji pacjenta, przekonań lekarza i treści, jaką uważa, że należy przekazać. Ważne, by robić to w sposób ciepły i empatyczny, np. “Czy wie pani/pan, że nadwaga może podnieść ciśnienie krwi” może być użyteczną interwencją, łączącą nadwagę z konkretnym problemem zdrowotnym; albo “Utrata wagi może pomóc pani/panu z problem z plecami” jest pomocnym wstępem, ponieważ wskazuje schudnięcie jako jego rozwiązanie. Następnie po rozpoczęciu rozmowy, należy uważnie słuchać, o czym opowiada pacjent, by móc adekwatnie zareagować. To pozwala zbudować dobrą relację, która może mieć znaczenie w przyszłości. Pacjent, który poczuł się zrozumiany, z dużym prawdopodobieństwem przychodzi na kolejną konsultację, podczas której można rozwijać temat radzenia sobie z nadwagą. Istnieje szereg publikacji dotyczących „zdrowych rozmów” oraz podejścia “Making every contact count“. 

Co….

Ale co wtedy? Po początkowym otwarciu, dalszy przebieg relacji może decydować o sukcesie lub porażce w zrzucaniu wagi. 

Kolejne kroki powinny pomóc pacjentowi uświadomić sobie, że jego waga jest problemem; pomóc mu zrozumieć, że jest związana z tym, jaką aktywność się podejmuje (tzn. z konkretnym zachowaniem, a nie z genetyką, hormonami, lekami lub rządem – niezależnie od tego, jaka jest prawda lub osobiste przekonanie). Następnie wzmacniać pacjenta w dokonywaniu zmian zachowania. Sprzyja temu zyskanie sympatii w takim stopniu, by pacjent mógł obdarzyć lekarza zaufaniem i przychodzić na kolejne konsultacje, podczas których uzyska wsparcie, które pozwoli mu poczuć się gotowym na zmianę.  

Utrata wagi to długa gra. Dobrze jest rozmawiać z pacjentami o ich nadwadze. Ale należy to robić z wyczuciem, uwzględniając aspekty “kiedy”, “jak” i “co” mówić, aby pozwolić na długie rozgrywanie gry i uniknąć jej zakończenia zanim na dobre się rozpocznie. 

Praktyczne zalecenia

• Ustalenie „kiedy”, „jak” i „co” przekazać pacjentowi stanowią kluczowe aspekty dobrej z nim współpracy.
• Ostrożnie wybieraj moment – staraj się poruszyć temat wagi w odpowiednim momencie.
• Dopasuj słownictwo do języka używanego przez pacjenta i nie bój się poruszać tematu nadwagi.
• Zachęcaj pacjentów do dostrzeżenia roli własnego zachowania w problemie z nadwagą, ale ze współczuciem i bez wzbudzania poczucia winy.

Przetłumaczono przez Zuzannę Kwissę-Gajewską i Ewę Gruszczyńską