Urte Scholz, University of Zurich & Gertraud (Turu) Stadler, University of Aberdeen

 

Sociale steun lijkt uitsluitend positief te zijn. Wat kan er verkeerd zijn aan anderen een beetje te helpen? Iemand die een gezonde maaltijd bereidt als je gezonder probeert te eten, of iemand die je troost omdat je laatste poging om te stoppen met roken is mislukt. Deze voorbeelden geven al de indruk dat uitsluitend goede bedoelingen om iemand te steunen wellicht niet genoeg zijn. Een partner die gezond voor je kookt of een zus die je 1001 dieet tips geeft kunnen je ook het gevoel geven dat ze beter wat goed voor je is dan jijzelf. Heb je hen gevraagd om te helpen? Vertrouwen ze er niet op dat je uit jezelf gezonder kunt gaan eten? Werkt sociale steun bij gedagsverandering altijd positief? Deze blog geeft behandelaren handvaten om hun clienten te adviseren in het creëeren van nuttige sociale steun. We beginnen met een definitie van wat sociale steun wel, en niet is.

 

Wat is sociale steun?

Sociale steun is hulp die iemand geeft aan een ander die voor een problem of uitdaging staat, zoals gezonder willen eten. Steun heeft als doel het probleem op te lossen, of ten minste de stress te verlichten die bij het probleem komt kijken. Er zijn drie veelvoorkomende manieren om steun te verlenen, die vaak door elkaar lopen. De eerste  is emotionele steun. Emotionele steun bestaat uit bijvoorbeeld de persoon troosten, of zorgen dat hij/zij zich geliefd en gesteund voelt als blijkt hoe meilijk het is om gezonder te gaan eten, en het even teveel wordt. Een tweede manier is praktische steun bieden, iets concreets doen om de ander te helpen, zoals gezond eten kopen. Een derde manier is informatieve steun bieden, zoals tips geven over hoe je meer groente moet eten. Hoewel letterlijk iedereen steun kan bieden, blijkt uit onderzoek dat mensen die dichtbij staan (zoals partners, familie en vrienden) het vaakst steun aanbieden. Belangrijke bronnen van steun voor mensen met gezondheidsproblemen zijn vaak gezonderheidsexperts, of andere mensen die met dezelfde gezondheidsproblemen kampen.

 

Er zijn twee verschillende soorten steun. Enerzijds is er de steun die men in de toekomst van anderen verwacht, anderzijds de ondersteuning die men in het verleden heeft ontvangen. Men kan bij de eerste denken aan de steun die men van anderen verwacht in stressvolle situaties in de toekomst. Een roker die wil stoppen kan zich bijvoorbeeld de steun die hij/zij van anderen zal krijgen voorstellen. Dit soort steun wordt verwachte steun genoemd. Deze steun is meer gerelateerd aan een min of meer optimistische kijk op de toekomst dan aan daadwerkelijk ontvangen steun. Verwachte steun kan deels ingebeeld zijn, aangezien de verwachting niet noodzakelijk getoetst wordt door een daadwerkelijke uitdaging. Een tweede manier om naar sociale steun te kijken, is na te vragen welke steun de persoon in het verleden ontvangen heeft. Dit zijn terugblikken op daadwerkelijke steun ‘transacties’. Je kan bijvoorbeeld nagaan welke steun iemand ontvangen heeft in de afgelopen week terwijl hij/zij gezonder probeerde te gaan eten. Deze twee soorten steun hangen niet noodzakelijk met elkaar samen. Iemand kan verwachten dat  naasten te hulp zullen schieten wanneer dat nodig is, maar zich tegelijkertijd niet kunnen herinneren veel steun te hebben gekregen bij een recente dieetpoging.

 

Bekwame hulp bij gezond gedrag

Veel onderzoeken rapporteren positieve effecten van sociale steun op gezondheidsgedrag. Als we echter beter naar deze onderzoeken kijken, zien we dat de meeste zich richten op de eerste vorm, namelijk verwachte steun. Een positieve verwachting van de steun die men gaat ontvangen hangt samen met gezonder gedrag. Naar de tweede vorm, daadwerkelijk ontvangen steun, wordt minder gekeken in onderzoek. De studies die deze vorm onderzocht hebben, vonden gemengde resultaten. Deze gemengde resultaten komen soms voor uit het feit dat het moeilijk is om daadwerkelijke sociale steun te verhogen in interventies. Over het algemeen lijkt er geen garantie dat goedbedoelde sociale steun behulpzaam is als iemand zijn of haar gezondheidsgedrag wil veranderen. Het succes van hulp hangt af van verschillende factoren:

• wie levert de steun (soms kan de steun van een vriend(in) beter helpen dan van een partner)
• het geslacht van de helper (uit onderzoek blijkt dat vrouwen betere hulp kunnen bieden aan zowel mannen als vrouwen)
• de match tussen hulp behoeften en ontvangen hulp
• en onder welke omstandigheden de hulp gegeven wordt (of er een balans is tussen geven en ontvangen van hulp)

 

Er zijn zelfs onderzoeken gedaan die aantonen dat hulp schadelijk kan zijn. Hulp kan bijdragen aan het gevoel dat iemand de uitdaging zonder hulp niet aan kan. Bekwame hulp – hulp van iemand die je vertrouwt, die afgestemd is op je behoeftes, en die je het gevoel geeft begrepen en gewaardeerd te worden als je bezig bent je gedrag te veranderen – is waarschijnlijk het beste. Bekwame hulp ontstaat als beide partijen met elkaar communiceren: de persoon die veranderingen wil doorvoeren moet over zijn/haar behoeftes nadenken en deze duidelijk communiceren, en actief hulp vragen aan personen waarvan hij/zij weet dat ze betrouwbaar zijn en klaar staan voor de ander. Degene die hulp biedt moet zorgen dat de behoeftes van de ander vervuld worden op een respectvolle en toegankelijke manier.

Practical recommendations

So what should people do in order to effectively support someone with regard to a health behavior change? Practitioners advising clients should encourage them to seek skilled support and communicate with their close others and health professionals about it. For effectively supporting another person’s attempt to change a health behavior, keep the following recommendations in mind:

• Encourage persons who want to make a change to seek support from trusted close others and to talk with them about what would be really helpful for them. This might also include being left alone!
• Practice with clients to communicate their needs in specific situations and to make suggestions to make the support they receive more helpful to them. For example, practitioners can use role play to go through different scenarios for asking for support. This should also include raising awareness that support is a very individual matter and not always helpful. Thus, the person can practice giving guidance and constructive feedback to support providers to improve the support transactions.
• Practice to recognize skilled support. As changing one’s behavior is a dynamic process and the needs might change from one day to another this may involve frequent adaptations.

 

Aanbevelingen voor de praktijk

Wat kunnen mensen doen om iemand die gezondheidsgedrag wil veranderen te steunen? Behandelaren kunnen clienten adviseren om iemand te zoeken die bekwame steun kan bieden, en om behoeften goed te communiceren met anderen. Dit zijn de vuistregels om iemand effectief te helpen:

• Moedig mensen die hun gedrag willen veranderen aan om steun te zoeken bij vrienden en familie, en om duidelijk aan te geven wat voor hulp zij graag ontvangen. Dit kan ook betekeken af en toe met rust gelaten te worden!
• Oefen met clienten hoe ze hun behoeften duidelijk aan kunnen geven, en hoe ze kunnen zorgen dat de gegeven steun inderdaad behulpzaam is. Rollenspel kan een goede methode zijn om te oefenen met verschillende situaties. Het moet duidelijk zijn dat ondersteuning erg persoonlijk is, en niet altijd positief uitpakt. De client zal moeten oefenen met feedback geven om anderen te helpen hun steun aan te passen aan de behoeften.
• Oefen met het herkennen van bekwame steun. Aangezien gedragsverandering een dynamisch process is, en behoeften met de tijd veranderen, vereist dit regelmatig bijsturen.

 

Vertaald door Anne van Dongen