Door Amanda Rebar, Central Queensland University, Australie

Het zal geen verrassing zijn dat onderzoek aantoont dat mensen zich niet altijd gedragen op een manier die het beste is voor hun gezondheid op de lange termijn. De meeste mensen weten bijvoorbeeld wel dat lichaamsbeweging goed is voor hun fysieke en geestelijke gezondheid, maar weinig mensen zorgen ervoor dat ze regelmatig genoeg lichaamsbeweging krijgen. De kans dat iemand die zich voorneemt om te gaan sporten ook daadwerkelijk gaat sporten is slechts 50%. Dat is hetzelfde als kop of munt! Vraag je je wel eens af waarom mensen zich, ondanks hun goede intenties, vaak zo ongezond gedragen? Meer en meer gezondheidspsychologisch onderzoekers denken dat menselijk gedrag beinvloed wordt door twee systemen. Deze ‘dual process’ modellen vormen een nieuwe kijk op hoe we mensen kunnen helpen een gezond leven te leiden, zonder een constante strijd te moeten voeren van wilskracht versus ongezonde verleidingen.

Er zijn vele iteraties van duale proces modellen, maar het algemene idee is dat gedrag beinvloed wordt door twee systemen; een systeem voor reflectieve processen en een voor automatische processen. Het reflectieve systeem beinvloed gedrag door bewuste en geplande processen, die meestal veel tijd in beslag nemen en wilskracht vereisen. Het automatische systeem beinvloed gedrag door ongeplande, spontane impulsen.

Hoewel de processen verschillend zijn kunnen ze dezelde uitkomst opleveren. Stel, een vrouw heeft haar eetpatroon veranderd. Het is mogelijk dat iemand haar heeft geinformeerd over haar verhoogde risico op hart- en vaatziekten, waarna ze besloten heeft dat er iets moest veranderen. Dat is het werk van het reflectieve proces. Het is echter ook mogelijk dat haar eetpatroon is veranderd, enkel omdat ze geen trek meer heeft gehad in hetzelfde soort eten als dat ze normaal at. Dat is het automatische proces.

Het automatische system heeft een slechte reputatie. Het wordt meestal aangewezen als de veroorzaker van ongezonde verleidingen die met veel wilskracht overwonnen moeten worden. Meestal informeren we mensen over waarom ze hun gedrag zouden moeten veranderen, en we vertrouwen erop dat die informatie overtuigend genoeg is voor hen om doelen te stellen, verandering te plannen, hun gedrag nauwlettend in de gaten te houden, en een manier te vinden om hun nieuwe gezondere gedrag vol te houden. Het probleem is dat deze vorm van gedragsverandering niet altijd werkt, of slechts op de korte termijn.

Om een gezonde levensstijl vol te houden moet men uiteraard verleidingen weerstaan, maar er zijn ook manieren om te zorgen dat mensen hun automatische systeem in kunnen zetten in plaats van er constant tegen te moeten strijden. Onderzoek laat zien dat het makkelijker kan worden om ongezonde automatische processen te weerstaan, en zelfs om automatische processen en lange termijn gezondheids doelen op een lijn te zetten. Met kleine veranderingen in de manier waarop we gezondheidsadvies geven kunnen we wilskracht vehogen, of zelfs zorgen dat ongezonde verleidingen omgezet worden in gezonde verleidingen.

Praktische tips

• Stel kleine veranderingen voor in de dagelijkse routine waardoor ongezonde verleidingen weerstaan kunnen worden. Er zijn meestal situaties, locaties of gevoelens waarin/waardoor mensen sneller geneigd zijn iets ongezonds te gaan doen. Het bewust worden van triggers neemt iets van hun kracht weg en schept ruimte voor wilskracht.

Voorbeeld: Iemand die net gestopt is met roken kan een andere route van/naar werk kiezen om het tankstation waar hij altijd sigaretten koopt te vermijden.

• Bedenk manieren om gezond gedrag makkelijker en prettiger te maken dan het ongezonde alternatief.

Voorbeeld: Bewaar geen snacks in huis. Mensen zullen minder snel gaan snoepen als ze er helemaal voor naar de winkel moeten als er gezondere opties in huis aanwezig zijn.

• Maak gezondere opties zichtbaarder dan ongezonde opties. Reclame werkt door herhaling en zichtbaarheid van het merk. Dezelfde tactiek kan aangewend worden om gezond gedrag te promoten.

Voorbeeld: Als iemand het moeilijk vindt medicatie op tijd in te nemen, vraag hen dan de medictaie op een prominente en veilige plek neer te zetten (zoals op het raamkozijn in plaats van in de kast). Op die manier is de medicatie meerdere keren per dag zichtbaar.

• Kies gezond gedrag dat prettig is. Zo kost het minder wilskracht en is de kans dat het gedrag op de lange termijn wordt volgehouden groter. Als gezond gedrag gezien wordt als iets onprettigs wat volgehouden moet worden is de kans niet groot dat het lang duurt.

Voorbeeld: als een kind geen gekookte groenten lust, dwing niet om de groente op te eten, en koop het kind niet om met een snoepje of toetje als het de groente toch opeet. Probeer in plaats daarvan groente op een manier te bereiden die het kind wel lekker vindt, zodat het groente echt lekker gaat vinden en geen aversie tegen groente ontwikkelt.

Translated by: Anne van Dongen