Door Dr. Lee Shepherd, Northumbria universiteit, Verenigd Koninkrijk, Professor Ronan E.. O’Carroll, universiteit van Stirling, Verenigd Koninkrijk en Professor Eamonn Ferguson, universiteit van Nottingham, Verenigd Koninkrijk

Er zijn talloze verhalen over hoe transplantatie van overleden organen mensen een levenslijn heeft geboden. Sterker nog, elke overleden orgaandonor kan het leven van negen mensen veranderen. Er zijn echter te weinig organen beschikbaar voor transplantatie. Dit tekort leidt tot grote wachtlijsten en mensen die overlijdenvoordat ze een orgaan krijgen. Daarom moeten we begrijpen welke factoren van invloed zijn op de waarschijnlijkheid dat iemand zijn organen doneert wanneer de persoon zelf te overlijden komt.

Toestemming Wetgeving
Landen gebruiken verschillende wetgeving voor toestemming van orgaandonoren.

             Opt-in toestemming – Bij opt-in toestemming wordt er standaard van uitgegaan dat mensen donatie niet steunen. Mensen moeten actie ondernemen (bijvoorbeeld zich registreren) om te laten zien dat ze bereid zijn hun organen te donerenals ze sterven.

             Opt-out toestemming – Bij opt-out toestemming moeten mensen actie ondernemen om aan te tonen dat ze niet willen dat hun organen worden getransplanteerd als ze sterven. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld laten registreren als niet-gever of hun familieleden laten weten wat ze willen. Sommige opt-out systemen hebben ook een opt-in register waar mensen zich actief kunnen registreren als orgaandonor. Iedereen die niet heeft aangegeven geen donor te willen zijn, wordt geacht donatie te steunen. In zachte opt-out systemen wordt vervolgens aan familieleden gevraagd of zij orgaantransplantatie goedkeuren. In harde opt-out systemen kan transplantatie plaatsvinden zonder toestemming van de familie.

Sommige onderzoeken, waaronder het onze heeft aangetoond dat het aantal donaties van overleden hoger zijn in opt-out systemen dan in opt-in systemen. Echter, sommige onderzoeken hebben dit niet gevonden. Opt-out toestemmingssystemen hebben nog steeds wachtlijsten voor organen. Bovendien is het aantal levende donoren lager in opt-out systemen dan in opt-in systemen. In opt-out systemen kunnen mensen ook het gevoel hebben dat de staat controle heeft over hun organen. Dit betekent dat opt-out wetgeving op zichzelf het probleem van het orgaantekort waarschijnlijk niet zal oplossen.

Rol van de familie
Familieleden krijgen vaak de vraag of de organen van de overledene wel of niet getransplanteerd kunnen worden. Dit is vooral belangrijk in zachte opt-out systemen. De geregistreerde wensen van de overledene helpen familieleden om te beslissen om transplantatie wel of niet te steunen. Als de overledene zijn of haar wensen echter niet heeft geregistreerd of met de familie heeft besproken, kan het voor families erg moeilijk zijn om een beslissing te nemen. Zelfs met opt-out toestemming is de kans groter dat familieleden transplantatie goedkeuren als de overledene er actief voor had gekozen dan wanneer hij of zij geen beslissing had geregistreerd. Mensen aanmoedigen om een beslissing te laten registeren maakt hun wensen duidelijk voor familieleden. Dit kan het aantal potentiële donoren vergroten.

Factoren die registratie voorspellen
Talrijke factoren beïnvloeden registratiebeslissingen. Demografische factoren voorspellen registratie. In het Verenigd Koninkrijk is het bijvoorbeeld minder waarschijnlijk dat etnische minderheden zich in te schrijven en zullen zich meer uit te schrijven. Een belangrijk onderzoeksdoel is om beter te begrijpen waarom dit zo is. Sociale factoren zijn ook van invloed op registratie. Het ‘eenzame wolf effect’ laat zien dat mensen eerder geneigd zijn om zich af te melden nadat ze anderen dit hebben zien doen. Daarnaast wordt registratie ook voorspeld door emotionele overtuigingen over orgaandonatie. Mensen zullen zich minder snel als donor laten registreren wanneer ze walgen als ze aan donatie denken (genaamd ick-factor) en geloven dat het lichaam heel moet blijven (lichamelijke integriteit). Uit dit onderzoek bleek ook dat mensen eerder geneigd waren zich als donor te laten registreren als zij donatie als heilzaam beschouwden (bijvoorbeeld ‘doneren redt levens’ waargenomen voordelen). Soms is er een kloof tussen de bereidheid van mensen om iets te doen en hun feitelijke gedrag. Zo kan het gebeuren dat mensen wel voor donatie willen kiezen, maar deze beslissing niet laten registreren. Het ontwikkelen van positievere emoties ten aanzien van orgaandonatie kan mensen aanmoedigen die bereid zijn om te doneren aanmoedigen om actie te ondernemen en zich in te schrijven in het orgaan donorregister.

Cognitieve herwaardering houdt in dat je mensen helpt positiever over een onderwerp te denken om hun emoties te veranderen. In een recent onderzoek vroegen we mensen die nog geen beslissing over orgaandonatie hadden laten registreren om cognitief te herwaarderen. Dit houdt in dat je emotioneel afstand neemt van een situatie en er neutraler naar kijkt. Deze mensen konden dit doen door na te denken over de voordelen van donatie (bijvoorbeeld donatie redt levens of geeft betekenis aan de dood van een dierbare). Wij vonden dat deze cognitieve herwaardering de bereidheid van mensen om zich als donor te laten registreren verhoogde. Een grotere bereidheid tot registratie maakte de kans groter datmensen zich vervolgens zouden aanmelden.

Praktische aanbevelingen

•         Wetgeving – Er is gemengd bewijs over de effectiviteit van het invoeren van opt-out toestemming om het aantal orgaantransplantaties te verbeteren. Landen met een opt-out wetgeving hebben nog steeds wachtlijsten voor orgaantransplantatie. Daarom is het onwaarschijnlijk dat opt-out op zichzelf het tekort aan donoren zal oplossen.
•         Registratie van de wensen van de overledene bij leven – Familieleden worden beïnvloed door de geregistreerde wensen van de overledene. Daarom is het belangrijk dat familieleden duidelijk op de hoogte zijn vande wensen van de overledene. In sommige landen kunnen mensen zich zowel laten registreren als ze donor willen zijn (opt-in) alsook ze geen donor willen zijn (opt-out). Dit maakt de wensen van de overledene duidelijk voor familieleden die moeten beslissen of organen van de overledene wel of niet kunnen worden getransplanteerd. Dit kan familieleden helpen om deze beslissing te nemen.
•         Emoties – Emoties bepalen de beslissing van mensen om zich wel of niet als orgaandonor te laten registreren. Mensen zullen zich minder snel als donor laten registreren als ze negatieve emotionele overtuigingen hebben over orgaandonatie. Mensen zullen zich eerder laten registreren als ze positieve emotionele overtuigingen hebben over orgaandonatie. Het aanmoedigen van mensendie nog geen beslissing hebben gemaakt om de voordelen van orgaandonatie te overwegen, kan de bereidheid om zich te laten registreren vergroten. Dit betekent dat we de manier waarop we over orgaandonatie praten misschien moeten heroverwegen. Door onze discussies te richten op de voordelen van orgaandonatie (bijvoorbeeld donatie redt levens, donatie geeft betekenis aan de dood van een dierbare) kunnen mensen worden aangemoedigd zich als orgaandonor te laten registreren.

 

[Vertaald door Denise van Rijen en Isabelle Maussen]