Από την Amanda Rebar, Κεντρικό Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ, Αυστραλία

Τα δεδομένα που υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι δεν δρουν με τρόπους οι οποίοι θα είναι μακροπρόθεσμα καλύτεροι για την υγεία τους, δεν προκαλούν έκπληξη. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι γνωρίζουμε ότι η άθληση κάνει καλό τόσο στη φυσική όσο και τη ψυχική μας υγεία, αλλά συγκριτικά πολύ λιγότεροι αθλούμαστε συστηματικά. Όταν ένα άτομο έχει την πρόθεση να ξεκινήσει να γυμνάζεται, στην πραγματικότητα έχει μόνο 50% πιθανότητα να το κάνει πράξη. Σαν να το έπαιζε δηλαδή κορόνα-γράμματα! Σκεφτήκατε ποτέ σοβαρά γιατί, παρά τις καλές τους προθέσεις, οι άνθρωποι  υποκύπτουν σε ανθυγιεινές συμπεριφορές; Υπάρχει μια αντίληψη αναφορικά με το πώς η ανθρώπινη συμπεριφορά επηρεάζεται από δύο συστήματα, η εμπιστοσύνη και η δημοτικότητα της οποίας αυξάνεται στην επιστημονική κοινότητα της ψυχολογίας της υγείας. Αυτά τα μοντέλα επεξεργασίας διπλού τύπου παρέχουν μια ανανεωτική σκοπιά για το πώς να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ακολουθήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής, χωρίς αυτός να απαιτεί ένα διαρκή αγώνα ανάμεσα στη δύναμη της θέλησης και τους ανθυγιεινούς πειρασμούς.

Υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις των μοντέλων διπλού τύπου επεξεργασίας, αλλά η γενική ιδέα των μοντέλων είναι ότι η συμπεριφορά επηρεάζεται από 2 συστήματα – το ένα αποτελείται από αναστοχαστικές και το άλλο από αυτόματες διαδικασίες. Το αναστοχαστικό σύστημα επηρεάζει τη συμπεριφορά μέσω διαβουλευτικών, οργανωμένων διαδικασιών, οι οποίες είναι συνήθως αρκετά αργές και απαιτούν θέληση. Το αυτόματο σύστημα επηρεάζει τη συμπεριφορά μέσω ακούσιων, ενστικτωδών παρορμήσεων.

Αν και οι διαδικασίες είναι διαφορετικές, μπορεί να καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα – μια γυναίκα έχει αλλάξει διατροφικές συνήθειες. Μπορεί να πληροφορήθηκε ότι έχει αυξημένο κίνδυνο καρδιοπάθειας και να αποφάσισε ότι ήταν προς όφελός της να κάνει την αλλαγή – αυτή θα ήταν μια αναστοχαστική διαδικασία. Εναλλακτικά, μπορεί να άλλαξε τη διατροφή της γιατί απλά δεν είχε όρεξη ή δεν «λιγουρευόταν» το φαγητό που συνήθως κατανάλωνε – αυτή θα μπορούσε να είναι μια αυτόματη διαδικασία.

Το αυτόματο σύστημα έχει πολύ κακή φήμη. Έχει τυπικά κατηγορηθεί ως η πηγή των ανθυγιεινών πειρασμών την οποία πρέπει να υπερνικήσει η δύναμη της θέλησης. Συνήθως, ενημερώνουμε τους ανθρώπους για τους λόγους που πρέπει να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους και βασιζόμαστε σε αυτές τις πληροφορίες για να τους πείσουμε σε τέτοιο βαθμό ώστε να θέσουν στόχους και πλάνα για να αλλάξουν, να παρακολουθούν επιμελώς τη συμπεριφορά τους, και να βρουν ένα τρόπο να εφαρμόσουν τα πλάνα τους αποτελεσματικά στην πράξη κάθε μέρα. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι τύποι στρατηγικών αλλαγής της συμπεριφοράς δεν λειτουργούν πάντα και όταν λειτουργούν, μπορεί να διαρκέσουν μόνο για περιορισμένο χρονικό διάστημα.

Για να διατηρηθεί ένας υγιεινός τρόπος ζωής αναμφίβολα θα χρειαστεί να ξεπεραστούν κάποιοι πειρασμοί, αλλά υπάρχουν επίσης τρόποι με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να εργαστούν μαζί με, παρά ενάντια στο αυτόματο σύστημα. Δεδομένα δείχνουν ότι υπάρχουν τρόποι να γίνει η αντίσταση στους ανθυγιεινούς πειρασμούς ευκολότερη, ακόμα και τρόποι εναρμόνισης των αυτόματων επιρροών με τους μακρορόθεσμους στόχους για την υγεία. Με απλές αλλαγές στον τρόπο που παρέχουμε συμβουλές για τον τρόπο ζωής, μπορεί να είμαστε σε θέση να δώσουμε στη δύναμη της θέλησης το πάνω χέρι στη μάχη ενάντια στους ανθυγιεινούς πειρασμούς ή ακόμα να δώσουμε τέλος στον αγώνα μια και καλή έτσι ώστε οι «πειρασμοί» να πάρουν το μέρος της υγείας.

Στην πράξη

• Προτείνετε εύκολες αλλαγές στις καθημερινές συνήθειες που μπορούν να βοηθήσουν στην αποφυγή των ανθυγιεινών πειρασμών. Συνήθως, υπάρχουν συγκεκριμένα μέρη, διαθέσεις, εμπειρίες ή ώρες της ημέρας κατά τις οποίες οι άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς στις ανθυγιεινές συμπεριφορές. Αναγνωρίζοντας τους παράγοντες που τους πυροδοτούν, αποδυναμώνεις τους ανθυγιεινούς πειρασμούς και επιτρέπεις στον εαυτό σου να «κρατήσει» θέληση για στιγμές πιο υψηλού κινδύνου.
  • Παράδειγμα: Κάποιος που πρόσφατα έκοψε το κάπνισμα μπορεί να θέλει να ακολουθήσει ένα διαφορετικό δρόμο φεύγοντας από τη δουλειά, αν συνήθως αγοράζει ένα πακέτο τσιγάρα στο βενζινάδικο στο δρόμο για το σπίτι.
• Βρείτε τρόπους να κάνετε τις επιλογές υγιεινής συμπεριφοράς απλούστερες και πιο ευχάριστες από τις ανθυγιεινές εναλλακτικές τους.
  • Παράδειγμα: Το πρόχειρο φαγητό δεν έχει θέση στο σπίτι. Υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες να υποκύψει κανείς στην παρόρμηση να καταναλώσει ανθυγιεινό φαγητά εάν αυτή απαιτεί μια επίσκεψη στα μαγαζιά όταν υπάρχουν υγιεινότερες επιλογές στο σπίτι.
• Δώστε περισσότερη ορατότητα στις υγιεινές παρά στις ανθυγιεινές επιλογές. Η διαφήμιση δουλεύει μέσω της επανάληψης και της υψηλής ορατότητας της μάρκας. Οι ίδιες τεχνικές μπορούν να εφαρμοστούν στις υγιεινές συμπεριφορές.
  • Παράδειγμα: Αν κάποιος δυσκολεύεται να θυμηθεί να πάρει τα φάρμακά του, ζητήστε του να τα τοποθετήσει σε μια εμφανή και ασφαλή θέση (στο περβάζι πάνω από το νεροχύτι αντί για το ντουλάπι) έτσι ώστε να τα βλέπει τακτικά κατά τη διάρκεια μιας συνηθισμένης μέρας.
• Εμπλακείτε σε συμπεριφορές υγείας που σας προσφέρουν ικανοποίηση. Όταν οι υγιεινές συνήθειες είναι απολαυστικές, απαιτείται λιγότερη θέληση για την επίτευξή τους και είναι πιο πιθανό να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα. Αν αντιμετωπίζονται ως κάτι δυσάρεστο που πρέπει κανείς να ανεχθεί, πιθανά δεν θα διαρκέσουν πολύ.
  • Παράδειγμα: Αν τα βραστά λαχανικά δεν αρέσουν στην κόρη σας, μην την πιέζεται να τα καταναλώσει ή μην την δωροδοκείτε με ένα γλυκό όταν τελειώσει. Αντίθετα, εξερευνείστε διαφορετικούς τρόπους μαγειρέματος των λαχανικών που μπορεί να της αρέσουν, ώστε να μάθει να τα απολαμβάνει αντί να τα αποφεύγει.

Μετάφραση: Ευγενία Δερμιτζάκη

Translated by: Evgenia Dermitzaki