Karen Morgan, Perdana University Royal College of Surgeons in Ireland Medical School, Kuala Lumpur, Malaysia and Robbert Sanderman, University of Groningen and Health and Technology University of Twente, The Netherlands.

Waarom is gezondheidspsychologie praktisch?

Gezondsheidspsychologie is een jonge, dynamische en snel groeiende discipline binnen de psychologie. Gezondheidspsychologen richten zich op het toepassen van psychologische theorieen en onderzoeksresultaten bij:

• het bevorderen en behouden van gezondheid, en het voorkomen van ziekte
• begrijpen hoe mensen reageren op, omgaan met, en herstellen van ziekte
• persoonlijker maken van behandeling en interventies
• verbeteren van gezondheidszorg en beleid

Gezondheidspsychologie onderzoek wat menselijk gedrag, gerelateerd aan gezondheid, drijft, en hoe men dit gedrag positief kan veranderen. Het onderzoekt ook hoe emoties en ideeen gekoppeld zijn aan gedrag, en consequenties van gedrag. Gezondheidspsychologen werken daardoor op veel verschillende niveaus, en met diverse groepen mensen; onder andere patienten, verzorgers en familie, mensen in een gemeenschap, gezondheidszorg professionals, en gezondheidsinstellingen. Daarom is een basis kennis van de gezondheidspsychologie relevant voor iedereen die met patienten werkt of bezig is met het bevorderen van gezond gedrag in de praktijk.

Bevorderen en behouden van gezondheid en voorkomen van ziekte

Hoewel de last van chronische ziektes steeds zwaarder wordt, is dit vaak te voorkomen. Epidemiologisch onderzoek laat zien dat primaire preventie (bijvoorbeeld het verminderen van risicofactoren voor hart- en vaatziekten) effectiever is dan secundaire preventie bij verlagen van sterfte cijfers door hart- en vaatziekten. Gezondheidspsychologie kan veel bijdragen aan het verlagen van risicofactoren voor ziektes, door specifiek gedrag te identificeren (o.a. roken, ongezond eten, te weinig bewegen, medische screening) en manieren te vinden om deze te veranderen.

Gezondheidspsychologie richt zich op psychologische mechanismen (zoals kennis, houding, cognities) en sociale invloed die verandering kunnen tegenhouden en kunnen leiden tot langdurige ongezonde gedragspatronen. Als we deze processen beter kunnen begrijpen, kunnen we de beste manier vinden om mensen te helpen ongezonde gewoontes te doorbreken en, bijvoorbeeld, te stoppen met roken of gezonder te gaan eten. De ontwikkeling en het gebruik van eGezondheids technieken is gestaag aan het stijgen. Het aanbieden van gedragsveranderingstechnieken via apps op telefoons of tablets blijkt zeer nuttig binnen de gezondheidspsychologie.

Beter begrijpen hoe mensen reageren op, omgaan met, en herstellen van ziekte

Ziek zijn heeft een psychologisch effect dat herstel kan beinvloeden. Patienten kunnen stress, angst of depressie ervaren, of worstelen met wat de ziekte betekent voor hun identiteit. Gezondheidspsychologen proberen beter te begrijpen hoe patienten het beste ondersteund kunnen worden, terwijl ze tegelijkertijd onderzoeken hoe cognities, coping, uitkomsten en belangrijke gedragingen met elkaar samenhangen (bijvoorbeeld medicatietrouw in verschillende groepen mensen). Gezondheidspsychologen kijken kritisch naar de definities van belangrijk gezondheidsgedrag, en hoe je deze het beste kunt meten. Bijvoorbeeld: hoe kan medicatietrouw gemeten worden? En wat is een acceptabel niveau van medicatietrouw? Wetenschappelijke theorieen en modellen worden gebruikt om ziekte-gerelateerde gedragingen en uitkomsten te verklaren en te voorspellen, en zij vormen de basis voor het ontwerp van interventies die gedrag op een positieve manier verandert. Gezondheidspsychologen proberen er ook achter te komen hoe, en voor wie, deze interventies het meest effectief zijn.

Individualiseren van behandeling en interventie

We willen er achter komen hoe bijvoorbeeld een verandering in doelstellingen of sociale vaardigheden kan leiden tot een betere uitkomst, bijvoorbeeld verbeterde zelfbeschiking of het zoeken van sociale steun. Dit impliceert een mediatie effect. Deze resultaten zijn belangrijk omdat het ons kan helpen onze interventies te verbeteren. Het geeft ons een kijkje in de ‘zwarte doos’ van de interventie, en laat zien welke onderdelen werken en een effect hebben op de uitkomst als het ons lukt ze te veranderen. Daarnaast is het belangrijk om erachter te komen wat het beste werkt voor welke groep mensen. Stel je voor dat een cognitieve gedrags- of mindfulness-interventie kankerpatienten helpt om te gaan met hun ziekte, dan kan het nog zo zijn dat een gedeelte van de patienten geen baat heeft bij de interventie. Onderzoek stelt ons in staat erachter te komen welke eigenschappen van patienten (zoals gender, leeftijd of persoonlijkheid) verklaren waarom de een beter op de behandeling reageert dan de ander. Deze informatie helpt bij het bepalen welke behandeling het beste werkt an bij wie.

Verbeteren van gezondheids systemen en gezondheidsbeleid

De manieren waarop artsen, verpleegkundigen, en andere gezondheidszorgmedewerkers omgaan met een patient kan een grote invloed hebben op hoe de patient reageert op ziekte en behandeling. Daarom werken gezondheidspsychologen zowel met gezondheidszorg medewerkers als met patienten, verzorgers en familie. Gezondheidspsychologie speelt een belangrijke rol in de opleiding van medewerkers door de focus op de patient te bevorderen, waardoor patienten meer zelfbeschikking krijgen, en daardoor meer controle over hun gezondheid ervaren, wat hen kan helpen om betere keuzes te maken. Het onderzoeken van de communicatiestijl van de gezondheids professionals hoort daarbij, evenals het vinden van manieren waardoor deze beter aansluit bij de behoeftes van de patient. In verschillende landen trainen gezondheidspsychologen aan academische ziekenhuizen medische studenten in het verbeteren van communicatie met patienten.

In contact komen met gezondheidspsychologen

Als u in uw werk tegen de genoemde zaken aanloopt, of als u informatie wil over de nieuwste ontwikkelingen op dit gebied, dan adviseren wij dit blog in de gaten te houden. Als u daarnaast praktische hulp nodig hebt kunt u contact opnemen met een gezondheidspsychologie afdeling in uw land of stad, en vragen of ze u van dienst kunnen zijn. Dit kan varieren van antwoord op een vraag, tot samenwerking in bijvoorbeeld een gezondheidsbevorderingsproject.

Translated by: Anne van Dongen