Karen Morgan, Πανεπιστήμιο Περντάνα Βασιλικό Κολλέγιο Χειρουργών Ιρλανδίας Ιατρική Σχολή, Κουάλα Λουμπούρ, Μαλαισία και Robbert Sanderman, Πανεπιστήμιο Groningen και Πανεπιστήμιο Υγείας και Τεχνολογίας του Twente της Ολλανδίας.

Τι είναι εφαρμοσμένο στην ψυχολογία της υγείας;Η ψυχολογία της υγείας είναι μια νέα, δυναμική και ταχέως αναπτυσσόμενη ειδικότητα της ψυχολογίας. Οι ψυχολόγοι της υγείας εστιάζουν στην εφαρμογή της ψυχολογικής θεωρίας και της έρευνας σε:·

• προώθηση και διατήρηση της υγείας και πρόληψη των ασθενειών,
• κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αντιδρούν οι άνθρωποι, αντιμετωπίζουν και αποκαταστούνται από την ασθένεια,
• εξατομίκευση θεραπειών και παρεμβάσεων,
• βελτίωση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και της πολιτικής για την υγεία.

Η ψυχολογία της υγείας ρωτά: Τι οδηγεί τις συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία και πώς μπορούν να αλλάξουν αυτές οι συμπεριφορές; Εξετάζει επίσης πώς τα συναισθήματα και οι πεποιθήσεις συνδέονται με αυτές τις συμπεριφορές και τις συνέπειές τους. Οι ψυχολόγοι της υγείας, συνεπώς, εργάζονται σε πολλά διαφορετικά περιβάλλοντα και με διαφορετικές ομάδες ανθρώπων. Αυτές περιλαμβάνουν τους ασθενείς, τους φροντιστές και τις οικογένειες, τα άτομα στην κοινότητα, τους επαγγελματίες της υγείας και τα συστήματα και τα ιδρύματα υγειονομικής περίθαλψης. Ως αποτέλεσμα, ορισμένες βασικές έννοιες από τον τομέα της ψυχολογίας της υγείας είναι σχετικές με όσους εργάζονται με ασθενείς ή προωθούν συμπεριφορικές αλλαγές στην πράξη.  

Προώθηση και διατήρηση της υγείας και πρόληψη των ασθενειώνΕνώ οι χρόνιες ασθενειες αυξάνονται ραγδαία παγκοσμίως, μεγάλο μέρος αυτών μπορεί να προληφθεί. Επιδημιολογικές έρευνες κατέδειξαν ότι η πρωτογενής πρόληψη (π.χ. μείωση των παραγόντων κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις) είναι αποτελεσματικότερη από τη δευτερογενή πρόληψη (για τη μείωση των θανάτων από καρδιαγγειακές παθήσεις). Η ψυχολογία της υγείας έχει τεράστια συμβολή όσον αφορά τη μείωση των παραγόντων κινδύνου για ασθένειες στους πληθυσμούς, προσδιορίζοντας συγκεκριμένες συμπεριφορές (π.χ. κάπνισμα, κακή διατροφή, έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, παρακολούθηση ιατρικού διαγνωστικού ελέγχου) και στοχεύοντας σε αλλαγές. Η ψυχολογία της υγείας επικεντρώνεται στους ψυχολογικούς μηχανισμούς (π.χ. γνώση, συμπεριφορές, νοημοσύνη) και κοινωνικές επιρροές που μπορεί να παρεμποδίζουν την αλλαγή και να οδηγούν σε διαρκή ανθυγιεινά πρότυπα συμπεριφοράς. Η καλύτερη κατανόηση αυτών των διαδικασιών συμβάλλει στον εντοπισμό των βέλτιστων τρόπων υποστήριξης των ανθρώπων να ξεφύγουν από τις ανθυγιεινές αυτές συνήθειες και, για παράδειγμα, να σταματήσουν το κάπνισμα ή να αυξήσουν την κατανάλωση φρούτων. Η ανάπτυξη και η χρήση εφαρμογών ηλεκτρονικής υγείας αυξάνεται σταθερά σε αυτόν τον τομέα και η παροχή τεχνικών αλλαγής συμπεριφοράς μέσω των εφαρμογών και των συσκευών παρέχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ευκαιρία για τη ψυχολογία της υγείας.

Κατανοώντας πως οι άνθρωποι αντιδρούν, αντιμετωπίζουν και αναρρώνουν από την ασθένειαΟι ασθένειες έχουν ψυχολογικές επιδράσεις που μπορεί να έχουν αντίκτυπο στην ανάρρωση. Τα άτομα ενδέχεται να βιώνουν άγχος, ανησυχία ή κατάθλιψη, ή να δυσκολεύονται να αντιληφθούν τι μπορεί να σημαίνει η ασθένεια για την προσωπική τους ταυτότητα. Οι ψυχολόγοι υγείας προσπαθούν να κατανοήσουν καλύτερα πώς θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ανθρώπους που βρίσκονται αντιμέτωποι με μια ασθένεια, εξετάζοντας ταυτόχρονα τις περίπλοκες συνδέσεις ανάμεσα στις γνωστικές λειτουργίες, τους τρόπους αντιμετώπισης, τα αποτελέσματα και σημαντικές συμπεριφορές υγείας (για παράδειγμα: την συμμόρφωση διαφορετικών πληθυσμών στη φαρμακοθεραπεία). Οι ψυχολόγοι υγείας σκέφτονται κριτικά τον ορισμό και τη μέτρηση συμπεριφορών-κλειδιά για την ασθένεια, όπως για παράδειγμα: Πως θα μπορούσε να μετρηθεί η συμμόρφωση στη φαρμακοθεραπεία; Ποιο είναι ένα αποδεκτό επίπεδο συμμόρφωσης; Θεωρίες και μοντέλα αξιοποιούνται προκειμένου να εξηγήσουν και να προβλέψουν συμπεριφορές και αποτελέσματα που σχετίζονται με την ασθένεια, και συνιστούν τη βάση διαμόρφωσης προγραμμάτων παρέμβασης για την πραγματοποίηση θετικών αλλαγών στις συμπεριφορές υγείας. Οι ψυχολόγοι υγείας προσπαθούν επίσης να ανακαλύψουν πως και για ποιους είναι πιο αποτελεσματικές αυτές οι παρεμβάσεις.

Εξατομικευμένες θεραπείες και παρεμβάσειςΘέλουμε για παράδειγμα να βρούμε πως μια αλλαγή στον καθορισμό των στόχων ή στις κοινωνικές δεξιότητες μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερα αποτελέσματα, για παράδειγμα, τη βελτίωση της διαχείρισης του εαυτού ή τη δημιουργία δικτύου κοινωνικής υποστήριξης – μια τέτοια διαπίστωση υπονοεί την επίδραση μιας διαμεσολαβητικής μεταβλητής. Αυτά τα αποτελέσματα είναι σημαντικά γιατί μας καθιστούν ικανούς να βελτιώσουμε τις παρεμβάσεις μας καθώς ανοίγουν το μαύρο κουτί της παρέμβασης και μας δείχνουν ποια συστατικά λειτουργούν αποτελεσματικά και έχουν επίδραση στο αποτέλεσμα όταν μπορούμε να τα μεταβάλλουμε. Επιπρόσθετα, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τι δουλεύει καλύτερα για ποιον. Αν υποθέσουμε ότι μια παρέμβαση που βασίζεται στο Γνωστικό – Συμπεριφορικό Μοντέλο ή στη Ενσυνείδηση μπορεί να βοηθήσει ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο να ανταπεξέλθουν στις επιπτώσεις της ασθένειας, θα δούμε ότι ορισμένοι άνθρωποι δεν ανταποκρίνονται στη θεραπεία που τους παρέχεται. Υπάρχουν ερευνητικές τεχνικές που μας καθιστούν ικανούς να βρούμε εάν ασθενείς με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (όπως το φύλο, η ηλικία, ή τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας) ανταποκρίνονται καλύτερα ή χειρότερα σε κάποια από αυτές τις θεραπείες. Αυτό βοηθάει ιδιαίτερα στο να καθορίσουμε ποια θεραπεία είναι καλύτερη για ποιον – μια εξατομικευμένη δηλαδή θεραπεία.

Βελτιώνοντας το σύστημα υγείας και την πολιτική για την υγείαΟι τρόποι με τους οποίους οι γιατροί, οι νοσηλευτές και άλλοι επαγγελματίες υγείας αλληλοεπιδρούν με τον ασθενή έχουν σημαντική επίδραση στον τρόπο που ο ασθενής ανταποκρίνεται στη θεραπεία. Οι ψυχολόγοι υγείας εργάζονται με τους ασθενείς, τους φροντιστές και τις οικογένειες καθώς επίσης και με επαγγελματίες υγείας. Η ψυχολογία υγείας παίζει σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας προωθώντας την προσανατολισμένη προς τον ασθενή φροντίδα η οποία, με τη σειρά της, προωθεί την αύξηση της αυτό-διαχείρισης, επιτρέποντας στο άτομο να έχει τον έλεγχο της υγείας του και βοηθώντας το να κάνει καλύτερες επιλογές. Αυτό συμπεριλαμβάνει τη διερεύνηση του επικοινωνιακού στυλ των επαγγελματιών υγείας και την ανεύρεση τρόπων αντιστοίχισης του με τις ανάγκες των ασθενών προκειμένου να βελτιωθούν τα αποτελέσματα της περίθαλψης. Έτσι, για παράδειγμα σε διάφορες χώρες τα Τμήματα Ψυχολογίας Υγείας στα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία εκπαιδεύουν τους φοιτητές ιατρικής στα παραπάνω θέματα.

Προσεγγίζοντας τους Ψυχολόγους ΥγείαςΕάν καλείστε να αντιμετωπίσετε τα θέματα που περιγράφονται παραπάνω στη δουλεία σας και επιθυμείτε να ενημερώνεστε για τις πιο πρόσφατες εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, σας προτείνουμε να παρακολουθείτε το ιστολόγιο μας για την Εφαρμοσμένη Ψυχολογία Υγείας. Επιπρόσθετα, εάν χρειάζεστε πρακτική βοήθεια, μην διστάσετε να επικοινωνήσετε με το Τμήμα Ψυχολογίας Υγείας στη χώρα σας και μάθετε αν μπορούν να σας βοηθήσουν. Θα μπορούσε να είναι οτιδήποτε, από μια απάντηση σε ένα σύντομο ερώτημα έως μια συνεργασία για ένα πρόγραμμα προαγωγής υγείας.

Μεταφράστηκε από: Ευγενία Δερμιτζάκη, Μαρίνα Σταυρινού