Shane Timmons, Economic and Social Research Institute, Ireland

Rządy na całym świecie zmobilizowały się do podjęcia prób kontrolowania rozprzestrzeniania się nowego koronawirusa, ale sukces podjętych działań zależeć będzie przede wszystkim od zachowań pojedynczych osób . My – Behavioural Research Unit  w Instytucie Badań Gospodarczych i Społecznych w Dublinie – współpracujemy z irlandzkim Departamentem Zdrowia nad tworzeniem informacji publicznej na temat działań podjętych przez władze w związku z pandemią COVID-19. W ramach tej pracy przejrzeliśmy ponad 100 prac naukowych i rozpoczęliśmy testowanie sposobów skutecznego komunikowania się ze społeczeństwem i wskazówek dla osób wykorzystujących psychologię zdrowia w praktyce. W naszym przeglądzie badań naukowych skupimy się na literaturze z trzech obszarów, które pojawiały się w przekazie o zdrowiu publicznym w wielu krajach: higieny rąk, dotykania twarzy i izolacji. Zajmiemy się także literaturą na temat motywowania do pomocnych zachowań i skutecznego komunikowania się w sytuacji kryzysowej.

Higiena rąk

Sposoby na poprawę higieny rąk w placówkach służby zdrowia są dobrze zbadane. Istnieje szereg mocnych dowodów na to, że edukacja i świadomość są niewystarczające, by dbać o czystość rąk, natomiast proste zmiany w środowisku mogą być bardzo skuteczne. Zwracanie uwagi na środki do higieny rąk na bazie alkoholu, na przykład poprzez umieszczanie ich w budynku w miejscach najbardziej uczęszczanych  i używanie jaskrawo kolorowych oznaczeń, w sposób istotny zwiększa ich użycie, znacznie bardziej niż zwiększenie liczby dozowników. Sygnalizowanie, że ich użycie jest oczekiwaną normą, może przynieść kolejne korzyści. Bezpośrednie, ale uprzejme pytania – na przykład pytanie “Czy używałaś/eś środka do higieny rąk?” przy powitaniu pacjentów lub gości – to prosty sposób na przekazanie tych norm. Budowanie tych nawyków teraz i utrzymywanie ich po rozluźnieniu się szerszych ograniczeń jest szczególnie ważne.  

Dotykanie twarzy

W przeciwieństwie do badań nad higieną rąk, nie znaleźliśmy żadnych ewaluacji interwencji ograniczających dotykanie twarzy. Sama świadomość tego, że jest to zachowanie niepożądane, prawdopodobnie będzie mało skuteczna: a samo jej  zwiększanie jej może przynieść odwrotne efekty i nasilić częstotliwość z jaką ludzie dotykają twarzy. W przypadku braku skutecznych interwencji, praktycy mogą polegać na bardziej ogólnych modelach zmiany zachowania, takich jak koło zmiany zachowania, mapowanie interwencji lub rama EAST. Zarówno my, jak i inni zaleciliśmy testowanie alternatywnych sposobów zastępowania dotykania twarzy (np. przy użyciu rękawa lub chusteczki), a nie tylko zniechęcania do tej czynności.

Izolacja

Samoizolacja osób z objawami lub mających bliski kontakt z osobami zakażonymi ratuje życie, ale może mieć negatywne skutki psychologiczne. Izolacja społeczna i samotność mają negatywny wpływ na dobre samopoczucie w stopniu porównywalnym do dobrze znanych czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu. W przeglądzie 24 badań naukowych obejmujących osoby, które zostały poddane kwarantannie podczas poprzednich wybuchów epidemii chorób zakaźnych, zwrócono uwagę na zagrożenia wykraczające poza okres izolacji, w tym na zwiększoną częstotliwość występowania depresji nawet do trzech lat później. Pracownicy służby zdrowia to grupa szczególnie narażona na ryzyko negatywnych skutków psychologicznych izolacji, które mogą być spotęgowane obawami o udzielenie niewystarczającego wsparcia współpracownikom lub swoim pacjentom w trakcie wybuchu epidemii. Władze powinny zapewnić dodatkową zdalną pomoc w zakresie utrzymania zdrowia psychicznego, zwłaszcza dla grup szczególnie narażonych. Pomaganie jednostkom w planowaniu samoizolacji mogłoby pomóc Światowym Organizacjom Zdrowia i wielu krajowym służbom zdrowia, takim jak brytyjska NHS, w uzyskaniu zaleceń, wspierających radzenie sobie z tym problemem, obejmującym utrzymywanie rutyny dnia codziennego i kontaktu z innymi osobami przez telefon lub online oraz wykonywania ćwiczeń fizycznych pod warunkiem dobrego samopoczucia.

Motywowanie pomocnych zachowań

Konsekwencje zachorowania na COVID-19 nie są jednakowe dla wszystkich osób. Osoby starsze i osoby cierpiące na choroby przewlekłe są bardziej narażone na zachorowanie niż osoby młodsze i zdrowsze. Jednak samopoczucie osób najbardziej narażonych na ryzyko zależy nie tylko od ich własnego zachowania, ale także od zachowania innych. Wyniki badań wskazują na istnienie strategii promujących współpracę, gdy działania korzystne dla jednostki niekoniecznie muszą przynosić korzyści szerszej grupie. Skuteczna komunikacja społeczna jest tu niezbędna. Promowanie tożsamości grupowej przy użyciu określeń typu “jesteśmy w tym razem”, zwiększy prawdopodobieństwo podejmowania działań na rzecz społeczeństwa, podobnie jak uprzejma dezaprobata dla niepożądanych zachowań (np. panicznych zakupów). Eksperymenty pokazują, że podkreślanie poświęcania się innych zachęca do pomocy. A szybko rosnąca liczba dowodów bezpośrednio testujących komunikację związaną z COVID-19 pokazuje, że podkreślanie zagrożeń dla innych i prospołeczne apele o uniknięcie “rozprzestrzenienia się” wirusa są prawdopodobnie bardziej skuteczne niż zwykłe udzielanie porad lub przekazywanie jedynie komunikatów, jak uniknąć zachorowania.

Przekazywanie informacji w sytuacjach kryzysowych

Psychologia komunikacji ryzyka podkreśla dodatkowe zasady, które prawdopodobnie będą przydatne dla praktyków porozumiewających się z pacjentami i klientami na temat pandemii COVID-19. Ważne są szybkość, uczciwość i wiarygodność. Ogólnie rzecz biorąc, lekarze mogą uznać własną niepewność i empatię w odniesieniu do trudności, z jakimi ludzie będą się borykać w czasie kryzysu, podkreślając jednocześnie przydatność indywidualnych działań, co ma wzmacniać optymizm równoważący niepokój.

Walka z rozprzestrzenianiem się COVID-19 wymaga wkładu wielu nauk. Istotną rolę mogę odegrać tu modele i metody wywodzące się z nauk behawioralnych. Szybkie wstępne testowanie zaleceń nauk behawioralnych poprzez wysokiej jakości eksperymenty będzie ważne dla zmaksymalizowania ich korzyści.

Zalecenia praktyczne

• • Poprawa higieny rąk następuje poprzez połączenie kampanii uświadamiających z wystawieniem środków sanitarnych, które są widoczne i „grzecznie sygnalizują”, że ich stosowanie stanowi oczekiwaną normę.
  • Zniechęcanie do dotykania twarzy jest mało prawdopodobne, należy zmienić środowisko fizyczne i społeczne, by móc zmienić to zachowanie, na przykład poprzez stworzenie nowych norm dla zachowań zastępczych, takich jak dotykanie twarzy rękawem lub posiadanie łatwo dostępnych chusteczek.
  • Pomaganie ludziom w zaangażowanie się i utrzymanie kontaktów społecznych „na odległość” (przez portale społecznościowe) może pomóc w rozwiązaniu problemu negatywnych psychologicznych skutków izolacji, przy jednoczesnej dodatkowej zdalnej pomocy w zakresie zdrowia psychicznego.
  • Należy podkreślać zbiorową naturę problemu, z którym mamy do czynienia i zwracać uwagę na zagrożenia dla osób najbardziej na nie podatnych, aby promować pomocne zachowania – ale nie należy pozwolić, aby nieskuteczne zachowania pozostały bez kontroli.

• Równoważenie lęku poprzez optymizm co do skuteczności własnych działań w zwalczaniu rozprzestrzeniania się COVID-19.  

[Translated by –Zuzanna Kwissa-Gajewska, Ewa Gruszczyńska]